علائم اختلال بیش فعالی/کم توجهی چیست؟

علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی در دو دسته­ متفاوت جای می‌­گیرد: بی­‌توجهی و بیش‌فعالی /تکانشگری. در این مطلب با درمانکده همراه شوید تا به 11 سوال رایج درباره تشخصی و علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی پاسخ دهیم.

علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی

از گذشته تا به امروز، پسرانی که علائم بیش‌­فعالی از خود نشان می‌­دادند، بیشتر از دختران تحت تشخیص اختلال کم توجهی-بیش فعالی قرار می‌­گرفتند. اما افزایش آگاهی درمورد علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی باعث شده تشخیص این اختلال در دختران نیز بیشتر صورت بگیرد.

ازجمله بارزترین علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی می‌­توان به اختلال در تمرکز، پرت شدن سریع حواس و بی‌دقتی به جزئیات یا دستورالعمل­‌ها اشاره کرد.

بی­‌دقتی در مدرسه یا محل کار، کامل نکردن پروژه‌­ها یا گم و فراموش کردن وسایل نیز از علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی است. مشکلات بیش‌­فعالی و تکانشگری شامل بی­‌قراری، تکان خوردن در شرایطی که انجام این کار ناشایست است، وول خوردن و پرحرفی یا وسط حرف دیگران پریدن می­‌شود.

آیا تشخیص علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی آسان است؟

علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی ، باتوجه به ویژگی مبهم این اختلال، همیشه واضح نیست. از آن­جایی‌­که همه­ ماه گاهی بی­‌دقتی یا تکانشگری را تجربه می­‌کنیم، علائم باید دائمی باشد و در عملکرد فرد در مدرسه، محل کار یا خانه مشکل ایجاد کند تا به عنوان اختلال تشخیص داده شود.

علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی در کودکان باید به نسبت مرحله­ رشدی که در آن قرار دارند غیرعادی باشد زیرا گاهی علائم نسبت به گروه سنی کودک طبیعی است.

بعضی شواهد نشان می‌­دهد ممکن است کودکانی که پایین‌­تر از سن خود رفتار می­‌کنند دچار اختلال کم توجهی-بیش فعالی باشند زیرا از نظر رشد نسبت به همسالان خود عقب هستند اما همان رفتار از آن­‌ها انتظار می­‌رود. طبق توصیه­‌های DSM، برای تشخیص علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی در بزرگسال، علائم باید قبل از 12 سالگی ظاهر شده باشد؛ یعنی به­ منظور تشخیص دقیق به بررسی دقیق سابقه­ پزشکی احتیاج است.

پزشک چگونه اختلال کم توجهی-بیش فعالی را تشخیص می‌­دهد یا آزمایش می­‌کند؟

امروزه متخصصان روی مقیاس‌­های معتبر تکیه می­‌کنند که طوری طراحی شده تا در محیط­‌های مختلف نظیر مدرسه، خانه یا محل کار اختلال کم توجهی-بیش فعالی را تشخیص دهد.

تشخیص دقیق شامل بررسی سابقه­ پزشکی، رد کردن احتمال سایر اختلالات فیزیکی یا روانی و گفته‌­های دیگران (مثلا معلم یا همسر) می­‌شود تا مشخص شود آیا علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی در حوزه‌­های مختلف رخ می‌­دهد و چالش‌­های قابل توجهی برای فرد به وجود می‌­آورد یا خیر.

آیا فرزندم دچار اختلال کم توجهی-بیش فعالی است؟

بسیاری از کودکان پرانرژی هستند یا گاهی به ­سختی تمرکز می‌­کنند؛ اما این بدین معنی نیست که دچار اختلال کم توجهی-بیش فعالی هستند و نباید سرسری دست به تشخیص زد.

اما کودکانی که به­ ندرت می­‌توانند روی تکالیف خود تمرکز کنند، به­ طز قابل توجهی نسبت به هم سن و سال­‌های خود پرتحرک هستند (تاجایی که گاهی خود یا دیگران را به خطر می‌­اندازند) و به­ سختی می­‌توانند منظم باشند، وسایل خود را حفظ کنند یا چیزی را فراموش نکنند، باید برای تشخیص علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی تحت معاینه قرار بگیرند زیرا اگر این اختلال درمان نشود، منجر به چالش‌­های اجتماعی یا تحصیلی می­‌شود که سلامت کودک را مختل می­‌سازد.

آیا علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی در بزرگسالان متفاوت است؟

از آن­جایی­که انتظار ما از یک بزرگسال با کودک فرق می‌­کند، علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی در بزرگسالان به شکل دیگری نمود پیدا می­‌کند.

مثلا، کودک بیش‌­فعال دور خانه می­‌دود یا به ­زحمت می­‌تواند صبر کند تا نوبت بازی او برسد. درمقابل، بزرگسال بیش‌­فعال احساس «بی­‌قراری» می­کند، وقتی سر جا نشسته تکان می­‌خورد و پرحرف است یا مدام صحبت دیگران را قطع می‌­کند. تکانشگری در بزرگسالان، به ­جای رفتار فیزیکی بدون فکر، به شکل تصمیمات ناگهانی درمورد رابطه یا وضعیت اقتصادی نمود پیدا می­‌کند.

اختلال کم توجهی-بیش فعالی معمولا در چه سنی تشخیص داده می­‌شود؟

با این­که آمار تشخیص علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی در بزرگسالان طی سال­‌های اخیر افزایش پیدا کرده است، این اختلال بیشتر در کودکان تشخیص داده می­‌شود تا در بزرگسالان.

به ­گفته­ اکادمی کودکان آمریکا، علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی در کودکان ایالت متحده از 4 سالگی قابل تشخیص است اما معمولا این وضعیت بعد از ورود کودک به مدرسه تشخیص داده می­‌شود زیرا علائم در این زمان بارزتر و مشکل­‌سازتر است.

آیا حساسیت در تشخیص علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی بیش از اندازه است؟

این مسئله که حساسیت‌­ها برای تشخیص علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی زیاد یا کم است بسیار مورد بحث قرار گرفته. آمار این اختلال و مصرف دارو برای درمان آن (به ­خصوص در کشورهای غربی) طی چند دهه اخیر  افزایش داشته است و بسیاری معتقدند آزادی زیادی برای تشخیص و تجویز دارو برای این اختلال وجود دارد.

بسیاری از پزشکان عمومی- که وظیفه تشخیص و درمان این اختلال را بر عهده دارند- آموزش کمی درمورد این موضوع داشته‌­اند و و اغلب معاینه دقیق انجام نمی­‌دهند. بنابراین، بحث بر سر این­که تشخیص این اختلال به درستی انجام نمی­‌شود داغ‌­تر شده است.

بسیاری بر این باورند این اختلال برچسبی است که روی کودکان «دشوار» زده می­‌شود تا والدین یا آموزگار بهتر بتوانند کودک را کنترل کنند.

آیا در تشخیص این اختلال سهل­‌انگاری می­‌شود؟

بسیاری از ما بیشتر با بحث تشخیص نابه ­جای  این اختلال  آشنا هستیم اما بعضی از متخصصان می­‌گویند شاید در واقع این اختلال، به­ خصوص در کسانی­‌که علائمشان خفیف‌­تر است یا کم­تر در زندگی اختلال ایجاد می­‌کند (معمولا زنان و دختران)، نادیده گرفته می­‌شود.

بسیاری از بزرگسالان مبتلا به اختلال کم توجهی-بیش فعالی گزارش داده‌­اند که ابتدا افسردگی یا اختلال دوقطبی در آن­‌ها تشخیص داده شده بود اما درمان رویشان جواب نمی‌­داد. بعد از این­که برای اختلال کم توجهی-بیش فعالی تحت معاینه قرار گرفتند و این اختلال در آن­‌ها تشخیص داده شد، گزارش‌­ها حاکی از تاثیر تراپی در فروکش کردن علائم بود.

بدنامی بیماری روحی- و این باور عام که این اختلال بهانه‌­ای برای تنبلی یا تربیت نادرست است- نیز باعث می­‌شود بسیاری از افراد دنبال درمان نروند چون می­‌ترسند برچسب تنبلی یا والد بد به آن­‌ها زده شود.

تفاوت بین بی­‌توجهی و بیش‌فعالی در چیست؟

علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی به دو دسته تقسیم می­‌شود: بی‌­توجهی و بیش‌فعالی/تکانشگری.

ممکن است فرد تنها علائم یک دسته را داشته باشد. کسی که فقط علائم بی­‌توجهی را از خود نشان دهد، اختلال او از نوع بی‌­توجهی است که در گذشته به ­جای اختلال کمبود توجه/ بیش‌فعالی، صرفا اختلال کمبود توجه نامیده می­‌شد و امروزه نیز تا حدی از همین اصطلاح استفاده م‌ی­شود.

درمقابل، کسی که فقط علائم بیش‌فعالی از خود نشان دهد، اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی او از نوع بیش‌فعالی -تکانشگری است.

آیا ممکن است هر دو نوع اختلال کم­‌توجهی- بیش‌فعالی در فرد وجود داشته باشد؟

بله. کسی که هر دو علائم کم‌­توجهی و بیش‌فعالی را از خود نشان می­‌دهد، دچار اختلال کم‌­توجهی- بیش‌فعالی از نوع مرکب است. این نوع از همه شایع‌­تر است.

آیا احتمال بروز اختلال بی‌توجهی در دختران بیشتر است؟

زنان و دختران بیشتر دچار نوع بی‌توجهی این اختلال می‌­شوند. اما ممکن است دختران نیز دچار بیش‌فعالی باشند.

بعضی از متخصصان می‍­گویند ممکن است این اختلال در دختران دچار علائم بیش‌فعالی نادیده گرفته شود زیرا همان رفتارهایی که پسران دارای بیش‌فعالی از خود نشان می‌­دهند در دختران وجود ندارد و در عوض بیش‌فعالی خود را از طریق پرحرفی، واکنش شدید عاطفی یا جویدن مو یا لباس نشان می‌­دهند.

از طرفی، انتظارات اجتماعی از نحوه­ رفتار دختران و پسران باعث می‌­شود بعضی از دخترها درجهت سرکوب بیش‌فعالی خود تلاش کنند. احتمال تحت درمان قرار گرفتن دختران به­ خاطر افسردگی و اضطراب نسبت به این اختلال بیشتر است.

آیا پسران دچار این اختلال همیشه دارای بیش‌فعالی هستند؟

خیر. اگرچه احتمال این­که پسران بیشتر از دختران علائم بیش‌فعالی از خود نشان دهند بالاتر است، ممکن است بعضی از پسرها فقط دچار اختلال بی‌توجهی باشند.