اختلال شخصیت چیست؟

اختلال شخصیت نوعی اختلال روانی است که الگوی فکر، عملکرد و رفتار فرد در آن ناسالم میشود. فرد مبتلا به اختلال شخصیت برای درک و همذات پنداری با موقعیت و اشخاص به مشکل برمیخورد. این امر منجر به محدودیت و مشکلات جدی در روابط، فعالیت های اجتماعی، کار و مدرسه میشود.
گاهی ممکن است متوجه نشوید که دچار اختلال شخصیت هستید چون نحوه ی تفکر و رفتار برای خودتان طبیعی به نظر میرسد و به خاطر چالش های پیش رو دیگران را سرزنش میکنید.

معمولا اختلال شخصیت در سال های نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع میشود. اختلال شخصیت انواع مختلفی دارد. با رسیدن سن فرد به میانسالی از شدت برخی از انواع اختلالات کاسته میشود.

علائم اختلال شخصیت

انواع اختلالات شخصیت براساس علائم و ویژگی های مشابه به سه گروه دسته بندی می شود. بسیاری از افراد مبتلا به یک اختلال شخصیت علائم و نشانه های دست کم یک اختلال شخصیت دیگر را نیز از خود نشان می دهند. حتما نباید تمام علائم و نشانه های یک اختلال در فرد دیده شود تا این اختلال را در او تشخیص دهیم.

دسته ی اول

ویژگی این دسته رفتار یا تفکر عجیب و غیر عادی است. اختلال شخصیت پارانوید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپی جزو این دسته هستند.

اختلال شخصیت پارانوید

• بی اعتمادی و شک دائم به دیگران و مقاصد آنها
• باور غیر منطقی به اینکه دیگران سعی دارند او را فریب دهند یا به او آسیب برسانند
• شک بی مورد به وفاداری یا قابل اعتماد بودن دیگران
• تردید در اعتماد به دیگران به خاطر ترس منطقی از اینکه دیگران از اطلاعات محرمانه علیه شما استفاده کنند
• موقعیت های بی خطر را توهین یا حمله ی شخصی تلقی میکنند
• واکنش خشونت آمیز یا متخاصم نسبت به رفتاری که به باورشان توهین یا تحقیر است
• میل به کینه ورزی
• شک بی دلیل و مداوم به عدم وفاداری همسر یا شریک جنسی

اختلال شخصیت اسکیزوئید

• بی میلی به روابط اجتماعی و فردی، ترجیح میدهد تنها باشد
• محدوده ی بروز احساسات این فرد کم است
• نمی تواند از اکثر فعالیت ها لذت ببرد
• متوجه سرنخ های عادی اجتماعی نمیشود
• ظاهر سرد یا بی تفاوت نسبت به دیگران
• کم میلی یا بی میلی به برقراری رابطه ی جنسی

اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

• لباس، افکار، باور، گفتار یا رفتار عجیب و غریب
• تجربه ی ادراک عجیب، مثل شنیدن صدایی که نامتان را صدا میزند
• خنثی بودن از نظر عاطفی یا واکنش نامناسب عاطفی
• اضطراب اجتماعی و نداشتن رابطه ی صمیمانه یا راحت نبودن با برقراری روابط دوستانه
• واکنش بی تفاوت، نا مناسب یا مشکوک به دیگران
• «تفکر جادویی». فرد باور دارد که با افکار خود میتواند روی اشخاص و رویداد ها تاثیر بگذارد
• باور به اینکه یک سری اتفاقات تصادفی فقط برای شخص شما پیغام به خصوصی دارد

دسته ی دوم

ویژگی این دسته رفتار یا تفکر نمایشی، بیش از اندازه عاطفی یا غیر قابل پیشبینی است. اختلال شخصیت ضد اجتماعی، مرزی، نمایشی و خودشیفته جزو این دسته است.

ضد اجتماعی

• اهمیت ندادن به نیاز ها و احساسات دیگران
• مرتب دروغ میگوید، دزدی میکند، از نام مستعار استفاده میکند و دیگران را سر کار میگذارد
• مدام با قانون به مشکل برمیخورد
• تخطی از حقوق دیگران
• رفتار پرخاشگرانه و اغلب خشونت آمیز
• اهمیت ندادن به امنیت خود یا دیگران
• رفتار بدون فکر
• بی مسوولیتی
• عدم پشیمانی از رفتار

مرزی

• رفتار پرخطر و بدون فکر، مثل رابطهئی جنسی پرخطر، قمار یا پرخوری
• تصویری که از خود دارد متزلزل و بی ثبات است
• روابط دشوار و بی ثبات
• دمدمی مزاج، اغلب در واکنش به استرس میانفردی
• رفتار خودکشی یا تهدید به خودآزاری
• ترس شدید از تنهایی یا ترک شدن
• احساس پوچی مداوم
• بروز خشم به صورت شدید و متناوب
• پارانویای مقطعی به خاطر استرس

نمایشی

• مدام به دنبال جلب توجه است
• رفتار نمایشی، عاطفی یا جنسی از خود نشان می دهد تا توجه بگیرد
• نظرات قدرتمند دارد اما جزئیات یا حقایق زیادی پشت حرف هایش نیست
• به راحتی تحت تاثیر دیگران قرار میگیرد
• احساساتش سطحی است و مدام تغییر میکند
• نگرانی بیش از حد نسبت به ظاهر
• فکر میکند رابطه اش با دیگران بسیار صمیمانه است درصورتی که اینطور نیست

خودشیفته

• باور به خاص و مهم تر بودن از دیگران
• فانتزی قدرت، موفقیت و جذابیت
• در توجه به نیاز و احساسات دیگران ناتوان است
• در استعداد و دستاورد های خود اغراق میکند
• مدام انتظار تحسین و تمجید دارد
• تکبر

• توقع غیر منطقی برای دریافت لطف و مزیت، اغلب از دیگران سوء استفاده میکند
• به دیگران حسادت میکند یا فکر میکند دیگران به او حسادت میکنند

دسته ی سوم

رفتار یا تفکر مضطربانه و دلهره آور از ویژگی های دسته ی سوم است. اختلال شخصیت اجتنابی، وابسته و وسواسی جزو این دسته قرار میگیرند.

اجتنابی

• بسیار به انتقاد یا طرد شدن حساس است
• احساس ناکافی بودن، جذاب یا مهم نبودن میکند
• از فعالیتهای عملی که به برقراری رابطه با دیگران نیاز دارد می پرهیزد
• منزوی است و از موقعیت های اجتماعی واهمه دارد، از انجام فعالیت های جدید یا دیدار با غریبه ها میگریزد
• در شرایط اجتماعی و روابط شخصی به شدت خجالتی
• ترس از مورد تایید واقع نشدن، شرمندگی یا مسخره شدن

وابسته

• وابستگی شدید به دیگران و احساس نیاز به اینکه مورد مراقبت قرار گیرد
• نسبت به دیگران رفتار مطیع یا وابسته دارد
• از اینکه مواظب خودش باشد یا درصورت تنهایی از خود دفاع کند می ترسد
• کمبود اعتماد به نفس، برای گرفتن کوچکترین تصمیمات به راهنمایی و تایید دیگران نیاز دارد
• به سختی میتواند با دیگران مخالفت کند، از مورد تایید واقع نشدن میترسد
• تحمل برخورد غیر محترمانه و خشونت آمیز حتی وقتی گزینه ی دیگر وجود دارد
• نیاز مبرم به شروع رابطه ی جدید با پایان یک رابطه ی صمیمی

وسواسی

• دل مشغولی شدید به جزئیات، نظم و ترتیب
• کمالگرایی شدید، به طوری که وقتی امر مطلوب به ثمر نرسد پریشان و بیقرار میشود مثلا حس میکند نمیتواند پروژه را تمام کند چون به استاندارد های مطلوب نخواهد رسید
• میل به کنترل اشخاص، امور و شرایط و ناتوانی در سپردن امور به دیگران
• نادیده گرفتن دوستان و فعالیت های لذت بخش چون تعهد زیادی به کار یا پروژه دارد
• نمی تواند اشیای شکسته و خراب را دور بندازد
• سرسخت و کله شق
• دربرابر اخلاق یا ارزش ها منعطف نیست
• کنترل شدید نسبت به بودجه و خرج پول

اختلال شخصیت وسواسی با اختلال وسواس فکری-عملی، که نوعی اختلال اضطراب است، یکسان نیست.

کی باید به دکتر مراجعه کنیم؟

اگر علائم و نشانه های اختلال شخصیت را در خود مشاهده می کنید، به مشاور روانشناس یا متخصص اعصاب و روان یا روانپزشک مراجعه کنید. اگر اختلال شخصیت درمان نشود، مشکلات جدی در زندگی به وجود می آورد که بدون درمان بد تر خواهد شد.

علت اختلال شخصیت چیست؟

به ترکیبی از افکار، عواطف و رفتار که شما را از دیگران متمایز می کند شخصیت گفته می شود. شخصیت همان دیدگاه، درک و همذات پنداری شما با دنیای بیرون و دیدتان نسبت به خود است. شخصیت در کودکی و از طریق تعامل با عوامل زیر شکل میگیرد:

• ژن: برخی خصوصیات شخصیتی توسط والدین و ژن انتسابی به شما منتقل می شود. گاهی به این خصوصیات سرشت می گوییم.
• محیط: محیطی که در آن بزرگ شدید، رویداد هایی که اتفاق افتاده و ارتباط با اعضای خانواده و دیگران در شکل گیری شخصیت موثر است.
  باورها بر این است که اختلالات شخصیت تحت تاثیر مجموعه ای از عوامل ژنتیکی و محیطی رخ می دهد. ژنتیک می تواند باعث آسیب پذیر بودن شما در برابر یک اختلال شخصیت باشد و وضعیت زندگی بروز اختلال را برانگیزاند.

عوامل خطرناک

اگرچه علت دقیق بروز اختلال شخصیت مشخص نیست، بنظر میرسد چند عامل خاص خطر بروز یا تحریک اختلال شخصیت را بالا میبرد. از جمله:

• سابقه ی اختلال شخصیت یا سایر بیماری های روانی در خانواده
• زندگی خانوادگی خشونت آمیز، بی ثبات یا پریشان در کودکی
• تشخیص اختلال سلوک در کودکان
• تغییر شیمی و ساختار مغز

عوارض اختلال شخصیت

اختلال شخصیت به طرز قابل توجهی زندگی فرد بیمار و کسانی که به او اهمیت می دهند را مختل می کند. اختلال شخصیت در رابطه، کار یا مدرسه مشکل ایجاد میکند و منجر به انزوای اجتماعی یا سوء مصرف مواد و الکل میشود.

تشخیص اختلال شخصیت

اگر روانپزشک یا روانشناس به بروز اختلال شخصیت در شما مشکوک شود، با روش های زیر اطمینان حاصل میکند:

• معاینه ی فیزیکی: ممکن است پزشک معاینه ی فیزیکی انجام دهد و سوالات اساسی درمورد سلامتیتان بپرسد. گاهی علائم مربوط به بیماری فیزیکی زمینه ای است. معاینه شامل آزمایش و آزمایش اعتیاد میشود.
• معاینه ی روانشناختی: این مورد شامل گفتگو درمورد افکار، احساس و رفتار شما است و برای کمک به تشخیص از پرسشنامه استفاده میشود. با اجازه ی شما، دریافت اطلاعات درمورد اعضای خانواده و دیگران میتواند مفید باشد.
• معیار های تشخیص در DSM-5: پزشک علائم شما را با معیار راهنمای شناختی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده مقایسه میکند.

معیار تشخیص اختلال های شخصیت

معیار تشخیص هر اختلال شخصیت متفاوت است. با اینحال، طبق DSM-5، معمولا تشخیص اختلال شخصیت شامل انحراف بلندمدت از توقعات فرهنگی میشود که اختلال یا ناتوانی در دست کم دو حیطه ی زیر را به همراه دارد:

• درک یا تعبیری که از خود، دیگران و رویداد ها دارید
• میزان مناسب بودن واکنش های عاطفی
• عملکرد شما در مواجهه با دیگران و در رابطه
• کنترل یا عدم کنترل تکانه ها

گاهی تشخیص اختلال شخصیت دشوار است زیرا علائم برخی شبیه به یکدیگر است و ممکن است بیش از یک اختلال در فرد وجود داشته باشد. سایر اختلالات مانند افسردگی، اضطراب یا سوء مصرف مواد باعث میشود کار تشخیص دشوار تر شود. اما وقت گذاشتن و تلاش برای رسیدن به تشخیص با ارزش است تا بتوان به روش درمان مناسب رسید.

درمان اختلال شخصیت

انتخاب بهترین روش درمان به نوع اختلال، شدت و وضعیت زندگی فرد بستگی دارد. اغلب، باید رویکرد گروهی را دنبال کرد تا از برآورده شدن تمام نیاز های روانپزشکی، پزشکی و اجتماعی فرد اطمینان حاصل شود. از آنجایی که اختلال شخصیت بلندمدت است، درمان تا چند ماه یا چند سال طول میکشد.

تیم درمان شامل پزشک عمومی و افراد زیر میشود:

• روانپزشک
• روانشناس یا مشاور
• پرستار روانپزشک
• داروساز
• مددکار اجتماعی

اگر علائم خفیفی داشتید که به خوبی تحت کنترل قرار گرفت، دریافت درمان از روانپزشک یا روانشناس کافی است. درصورت امکان، متخصصی در زمینه ی سلامت روان پیدا کنید که در درمان اختلال شخصیت تجربه دارد.

رواندرمانی، که صحبت درمانی هم نامیده میشود، اصلی ترین روش برای درمان اختلال شخصیت است.

روان درمانی

شما میتوانید هنگام رواندرمانی با متخصص از وضعیت خود مطلع شوید و از احساس، روحیه، افکار و رفتار خود صحبت کنید. یاد میگیرید با استرس کنار بیایید و اختلال خود را کنترل کنید.

میتوان رواندرمانی را به صورت جلسات فردی، گروهی یا همراه با اعضای خانواده و دوستان برگزار کرد. رواندرمانی انواع مختلفی دارد که متخصص بهترین روش را برای شما انتخاب میکند.

همینطور میتوانید تقویت مهارت های اجتماعی را تمرین کنید. هنگام انجام این تمرین میتوانید از بصیرت و دانش به دست آمده برای یادگیری روش های سالم کنترل علائم و کاهش رفتار هایی که در رابطه و عملکردتان اختلال ایجاد میکند استفاده کنید.

اعضای خانواده به کمک خانواده درمانی میتوانند آموزش لازم برای حمایت از عضوی از خانواده که دچار اختلال شخصیت است دریافت کنند.

دارو

موسسه ی غذا و دارو (FDA) هیچ دارویی را برای درمان اختلال شخصیت تایید نکرده است. با این حال، چند نوع از دارو های روانپزشکی به کنترل علائم انواع اختلالات شخصیت کمک میکند:

• ضد افسردگی: اگر به خاطر اختلال شخصیت افسرده، عصبانی، بی پروا، کج خلق یا درمانده هستید، داروی ضد افسردگی میتواند موثر واقع شود.
• تعدیل کننده ی اعصاب: همانطور که از اسمش پیداست، این دارو به تنظیم نوسان خلق و خو یا کاهش بدخلقی، بی پروایی و پرخاشگری کمک میکند.
• دارو های ضد روانپریشی: این دارو که آرامبخش هم نامیده میشود زمانی موثر است که علائمی مانند دور شدن از واقعیت (روانپریشی) را تجربه میکنید یا اختلال اضطراب و عصبانیت دارید.
• دارو های ضد اضطراب: به علائمی مانند اضطراب، تشویش یا بی خوابی کمک میکند اما گاهی رفتار بدون فکر را تشدید میکند به همین خاطر در بعضی از انواع اختلال شخصیت تجویز نمی شود.

برنامه های درمان بیمارستان و مطب

گاهی اختلال شخصیت آنقدر شدید است که باید بستری شوید. معمولا تنها درصورتی که نتوانید از خود به درستی مراقبت کنید یا در خطر آزار رساندن به خود یا دیگران قرار دارید، بستری شدن پیشنهاد میشود.

بعد از اینکه وضعیتتان در بیمارستان به ثبات رسید، پزشک برنامه ی بیمارستان، مطب یا سرپایی را پیشنهاد میکند.

سبک زندگی و درمان های خانگی

درکنار برنامه ی درمان متخصص، روش های سبک زندگی و مراقبت از خود را نیز در نظر بگیرید:

• در فرایند درمان مشارکت فعال داشته باشید: این مورد به تلاش های شما برای کنترل اختلال کمک میکند. حتی اگر دلتان نمی خواهد در جلسات تراپی حضور داشته باشید، جلسات را از دست ندهید. به اهداف خود برای درمان فکر کنید و برای رسیدن به آنها تلاش کنید.
• دارو ها را به موقع مصرف کنید: حتی اگر احساس بهتری دارید، دارو را کنار نگذارید. ممکن است درصورت توقف مصرف دارو علائم برگردد. به علاوه، اگر ناگهان دارو را قطع کنید دچار علائم ترک میشوید.
• درمورد وضعیت خود اطلاعات کسب کنید: کسب اطلاعات درمورد وضعیتی که دارید به شما قدرت و انگیزه می دهد تا به برنامه ی درمان پایبند باشید.
• فعالیت داشته باشید: فعالیت فیزیکی به کنترل بسیاری از علائم مانند افسردگی، استرس و اضطراب کمک می کند. همینطور تاثیر بعضی از دارو های روانپزشکی را که باعث اضافه وزن میشود خنثی میکند. پیاده روی کنید، بدوید، شنا و باغبانی کنید یا خود را به انجام یک فعالیت دیگر فیزیکی عادت دهید که از آن لذت میبرید.
• از مصرف مواد و الکل بپرهیزید: الکل و دارو های خیابانی باعث بدتر شدن علائم اختلال شخصیت میشود یا در مصرف دارو های پزشکی اختلال ایجاد میکند.
• مراقبت پزشکی روتین داشته باشید: به خصوص اگر حالتان خوش نیست، چکآپ را نادیده نگیرید یا جلسه ی ویزیت با پزشک عمومی را کنار نگذارید. شاید دچار مشکل جسمی جدیدی شده باشید که نباید نادیده گرفته شود یا شاید اثرات جانبی دارو را تجربه میکنید.

کنار آمدن و حمایت

ابتلا به اختلال شخصیت میتواند شرکت در فعالیت هایی را که به احساس بهتر شما کمک میکند دشوار سازد. از پزشک یا تراپیست بپرسید چطور میتوانید مهارت کنار آمدن با شرایط را در خود تقویت و حمایت مورد نیاز را دریافت کنید.

اگر یکی از عزیزان شما دچار اختلال شخصیت است چه باید کنید؟

اگر عزیز شما دچار این اختلال است، با متخصص سلامت روان همکاری کنید تا موثر ترین روش برای حمایت و تشویق او را یاد بگیرید.
صحبت با متخصص درمورد وضعیت روحی خودتان هم موثر واقع میشود. متخصص میتواند در تعیین قید و بند و روش های مراقبت از خود به شما کمک کند تا در زندگی خود موفق شوید و از آن لذت ببرید.

آمادگی برای ویزیت

از آنجایی که اختلال شخصیت به مراقبت ویژه احتیاج دارد، پزشک شما را به متخصص سلامت روان مانند روانشناس یا روانپزشک ارجاع می دهد تا معاینه و روش درمان را تعیین کند. اگر یکی از دوستان یا اعضای خانواده را همراه خود ببرید، نکته ای که فراموش کرده اید یا متوجه آن نشدید را به شما یادآوری میکند.

چه کاری از شما ساخته است؟

با تهیه ی فهرستی از موارد زیر برای جلسه ی ویزیت آماده شوید:

• علائم شامل هر چیزی که به نظر نا مربوط میرسد
• اطلاعات شخصی کلیدی شامل استرس عمده یا تغییر جدید در زندگی
• تمام دارو ها شامل دارو های بدون نسخه، ویتامین، دمنوش یا سایر مکمل های مصرفی به همراه دوز

سوالاتی که باید از دکتر بپرسید

سوالات اولیه که باید از پزشک بپرسید:

• ممکن است چه اختلال شخصیتی داشته باشم؟
• اختلال شخصیت من را چگونه درمان میکنید؟
• صحبت درمانی موثر است؟
• آیا داروی خاصی به وضعیت من کمک میکند؟
• لازم است تا چه مدت از دارو استفاده کنم؟
• اصلی ترین اثرات جانبی دارو هایی که تجویز کرده اید چیست؟
• مدت زمان درمان چقدر طول میکشد؟
• برای کمک به خودم چه کار میتوانم بکنم؟
• آیا بروشور یا کتابی هست که به من کمک کند؟
• پیشنهاد میکنید از چه وبسایت هایی دیدن کنم؟

هر سوالی را که به ذهنتان میرسد از پزشک بپرسید.

باید چه انتظاری از پزشک داشت؟

احتمالا طی جلسه پزشک یا متخصص سلامت روان چند سوال درمورد روحیه، افکار، رفتار و نیاز هایتان از شما میپرسد. مثلا:

• متوجه چه علائمی در خود شده اید یا دیگران متوجه چه علائمی در شما شده اند؟
• اولین بار کی متوجه این علائم شدید یا شدند؟
• این علائم چه تاثیری روی زندگی روزمره ی شما دارد؟
• اگر قبلا تحت درمان قرار گرفته اید، چه روشی بوده است؟
• شخصا برای داشتن حس بهتر یا کنترل علائم چه روش هایی را امتحان کرده اید؟
• چه چیز هایی باعث می شود حس بد تری پیدا کنید؟
• آیا اعضای خانواده یا دوستان درمورد روحیه یا رفتار شما نظر می دهند؟
• آیا کسی از بستگان بیماری روانی داشته است؟
• امیدوارید از درمان چه چیزی عایدتان شود؟
• چه دارو ها، ویتامین ها، دارو های گیاهی یا مکمل هایی را مصرف می کنید؟