علائم، علل و درمان استرس حاد را بشناسید

ممکن است فرد پس از قرار گرفتن در معرض یک یا چند تروما، دچار اختلال استرس حاد شود. 3 نکته مهم درباره استرس حاد وجود دارد: علائم استرس حاد چیست؟ علل استرس حاد و ایجاد این اختلال چیست؟ و درمان استرس حاد به چه صورت انجام می‌شود؟ با مجله پزشکی درمانکده همراه باشید تا به این سوالات پاسخ دهیم.

استرس حاد چیست؟

اختلال استرس حاد نوعی استرس است که شباهت‌های فراوانی با استرس پس از حادثه دارد و بر اثر نوعی تروما به وجود می‌آید. تروما هم تعریف پزشکی دارد و هم تعریف روان­پزشکی.

اصطلاح تروما در پزشکی به معنی آسیب، جراحت یا شوک جدی به بدن است و طب تروما در اورژانس انجام می‌شود. در روان­پزشکی به تجربه‌ای که از نظر عاطفی دردناک، آزاردهنده یا شوکه‌­کننده باشد و آثار روانی و فیزیکی آن تا مدت‌­ها باقی بماند، تروما می­‌گویند.

درمجموع، باورها بر این است هرچه قرار گرفتن در معرض سانحه مستقیم‌­تر باشد، خطر آسیب روانی بیشتر است. بنابراین، مثلا در سانحه‌­ی تیراندازی در مدرسه، دانش‌­آموزی که جراحت می­‌بیند بیشتر از نظر روانی تحت تاثیر قرار می­‌گیرد و دانش‌­آموزی که تیر خوردن یا مرگ همکلاسی خود را می‌­بیند، بیشتر از دانش‌­آموزی که هنگام وقوع خشونت در جای دیگری از مدرسه بوده، در معرض آسیب قرار می‎­گیرد.

حتی مشاهده‌­ی اعمال خشونت نیز فرد را تحت تاثیر قرار می­‌دهد. به­ همین دلیل، تمام کودکان یا نوجوانانی که در معرض خشونت یا سانحه قرار می­‌گیرند، حتی اگر از طریق پوشش خبری باشد، باید از نظر علائم پریشانی عاطفی تحت نظارت قرار بگیرند.

چه کسانی دچار اختلال استرس حاد می‌شوند؟

تخمین زده می‌­شود بین 5 تا 20 درصد از کسانی که در معرض سانحه مانند تصادف، تعرض یا مشاهده‎­ی تیراندازی دسته جمعی قرار می­‌گیرند، دچار اختلال استرس حاد می­‌شوند و تقریبا نیمی از آن­‌ها اختلال استرس بعد از سانحه را نیز تجربه می­‌کنند. علائم استرس حاد معمولا بعد از این‌­که فرد دچار حادثه­‌ی آزاردهنده شود یا شاهد حوادثی نظیر خطر مرگ، آسیب جدی یا خشونت فیزیکی و جنسی باشد ظاهر می­‌شود. علائم استرس حاد بعد از بروز سانحه شروع یا تشدید می­‌شود و از سه روز تا یک ماه به طول می‌­انجامد.

هدف از تشخیص استرس حاد چیست؟

هدف از تشخیص اختلال استرس حاد، شناخت افرادی است که در نهایت دچار اختلال اضطراب پس از سانحه می‌شوند. زمان جنگ جهانی اول به این اختلال «شوک انفجار» گفته می‌­شد؛ زیرا بین واکنش سربازانی که در اثر انفجار بمب دچار ضربه­‌ی مغزی می­‌شدند و کسانی که سیستم عصبی مرکزی آن­‌ها ضربه دیده بود، شباهت وجود داشت. اخیرا دریافتیم افراد مدت کوتاهی بلافاصله بعد از تروما علائمی شبیه به اختلال اضطراب پس از سانحه از خود نشان می‌­دهند.

علائم استرس حاد چیست؟

اختلال استرس حاد زمانی قابل تشخیص است که علائم آن حداقل تا سه روز ادامه داشته باشد و بیشتر از یک ماه بعد از سانحه طول نکشد. اگر علائم بیشتر از یک ماه ادامه داشته باشد، فرد به اختلال اضطراب پس از سانحه دچار شده است.

براساس DSM-5، علائم استرس حاد به پنج دسته تقسیم می‌­شود:

1. علائم استرس حاد از نوع آزاردهنده: خاطرات آزاردهنده بدون اراده‌­ی فرد در ذهنش تکرار می‌­شود یا مکرر دچار خواب­‌های پریشان می‌­شود.
2. علائم استرس حاد از نوع روحیه­‌ی منفی: فرد نمی­‌تواند احساسات مثبت مانند شادی یا عشق را تجربه کند.
3. علائم استرس حاد از نوع گسستی: زمان برای فرد کند می­‌گذرد، خودش را از منظر دیگران می­‌بیند یا احساس بهت و گیجی به او دست می‌­دهد.
4. علائم استرس حاد از نوع اجتناب: فرد از خاطرات، افکار، احساسات، افراد یا مکان‌­هایی که یادآورد حادثه است، می‌­گریزد.
5. علائم استرس حاد از نوع برانگیختگی: فرد نمی­‌تواند به خواب رود یا مرتب از خواب می­‌پرد، کج­‌خلق است یا نمی­‌تواند تمرکز کند.

ممکن است افراد دچار اختلال استرس حاد از این­که نتوانسته‌­اند مانع از بروز سانحه شوند یا سریع‌­تر آن را فراموش کنند، عذاب وجدان بگیرند. حملات عصبی ظرف یک ماه بعد از حادثه طبیعی است. کودکان دچار اختلال استرس حاد به­ خاطر جدا شدن از پرستار و مراقب خود اضطراب را تجربه می­‌کنند.

علل استرس حاد

برای درمان این اختلال باید به طور جدی به مطالعه علل استرس حاد پرداخت. علل استرس حاد نیز همان سانحه و اتفاق ترسناک و شوک‌آوری است که برای فرد پیش آمده است.

فرد باید در معرض سانحه قرار بگیرد تا خطر ابتلا به اختلال استرس حاد رخ دهد. هنوز مشخص نیست چرا درصد کمی از کسانی که در معرض حادثه قرار می­‌گیرند دچار این اختلال می‌­شوند. اگر فرد سابقه­‌ی اختلال روانی داشته باشد، حادثه در باور او بسیار جدی و شدید باشد، روش او برای کنار آمدن با استرس از نوع اجتناب باشد یا قبلا در معرض سانحه قرار گرفته باشد، خطر بروز اختلال استرس حاد بالا می‌­رود.

احتمال ابتلا به اختلال استرس حاد در زنان بیشتر از مردان است و علل استرس حاد در زنان باید به طور جدی‌تر بررسی شود.

بدن به­ صورت طبیعی به استرس‌های حاد واکنش نشان می‌­دهد که به آن واکنش استرس گفته می‌­شود. بدن به محض درک موقعیت ترسناک یا خطرناک، به­ صورت خودکار واکنش نشان می‌­دهد که یا در جهت مقابله با تهدید، سر جا ایستادن یا فرار از موقعیت است (واکنش جنگ/گریز/انجماد).

از جمله علائم اختلال استرس حاد می‌­توان به بالا رفتن ضربان قلب، فشار خون، تعریق، تنفس و متابولیزم و انقباض عضلات اشاره کرد. افزایش خروجی قلب و تشدید متابولیزم برای تحریک بدن به واکنش ضروری است.

از نظر روانی، توجه فرد به تهدید معطوف می‌­شود. افراد پس از قرار گرفتن در معرض سانحه، بیشتر گوش به زنگ می‌شوند و (مثلا به ­علت خاطرات یا رویاهای آزاردهنده از حادثه) مدام احساس می­‌کنند محیطشان خطرناک است بنابراین، بیشتر از قبل دچار واکنش استرسِ حاد می‌­شوند.

درمان استرس حاد

شواهد نشان می­‌دهد درمان شناختی رفتاری بیشترین تاثیر را در مقابله با اختلال استرس حاد داشته و به درمان استرس حاد کمک کرده است.

درمان شناختی رفتاری دو مولفه­‌ی اصلی دارد: اولا، قصد دارد شناخت یا الگوی رفتار حول محور حادثه را تغییر دهد. دوما، تلاش می­‌کند رفتار فرد در شرایط استرس‌­زا را اصلاح کند.

درمان شناختی رفتاری نه­ تنها باعث بهتر شدن علائم اختلال استرس حاد می­‌شود، بلکه تلاش می­‌کند مانع از بروز اختلال اضطراب پس از سانحه شود و تاثیر بسیار مثبتی بر درمان استرس حاد دارد.

همچنین روش­‌هایی مانند گزارش روحی و گروه­‌های کنترل اضطراب به ­عنوان درمان اختلال استرس حاد مورد بررسی قرار گرفته­ است. گزارش روحی شامل مداخله­‌ی جدی درمان بلافاصله بعد از حادثه است تا فرد «حرف دلش را بیرون بریزد». این روش برای بعضی جواب می‌­دهد اما دسته‌­ی دیگر با صحبت درمورد حادثه دوباره از نظر روحی به هم می‌­ریزند.

داروهای روان­گردان به تشدید علائم اضطراب و برانگیختگی شدید کمک می‌­کند. به­ علاوه، روش‌­های پایین آوردن استرس (مانند مراقبه و مدیتیشن) در کاهش و کنار آمدن با علائم اختلال استرس حاد و جلوگیری از عود آن موثر است و می‌تواند به عنوان درمان استرس حاد در نظر گرفته شود.