ناخن جویدن در کودکان

مقدمه

اکثرکودکان در جریان روند رشد، حداقل یک رفتار تکراری ِثابت را که مشخصا نیز ارادی نیست ازخود نشان می دهند. ناخن جویدن در اکثر کودکان، پاسخی به نیازهای جسمی یا هیجانی گذرا  است که کمک می کند با استرس های روزمره کنار بیایند. ناخن جویدن معمولاً مدتی پدیدار می شود و بعد از مدتی نیز رفع می گردد. ناخن جویدن اختلالی می باشد که بیشتر در سنین کودکی و اوایل نوجوانی اتفاق می افتد . ولی می توان جویدن ناخن را در همه ی گروه های اجتماعی مشاهده کرد . این عادت نشانه ی تهاجم است و اغلب کودکان فقط زمانی که فشار و اضطراب درونی آن ها زیاد است به جویدن ناخن می پردازند و بعضی ها هم بدون دلیل مشخصی دائماً به این کار مبادرت می کنند(نجاتی، 1373).

توصیف ناخن جویدن

ناخن جویدن شاید یکی از فراوان ترین واکنش های نورتیک و اختلالات عادتی ارضاء کننده است که در کودکان و بزرگسالان مشاهده می شود. جویدن ناخن برخلاف مکیدن انگشت در سر فرصت انجام نمی گیرد، بلکه نشانه دلواپسی، اضطراب، ترس از امتحان، تنبیه و غیره است. دیده شده که کودکان قبل از امتحان و بزرگسالان مثلاً در اتاق انتظار یا پیش آمدی ناخن هایشان را می جوند یا گوشه های ناخن را می خورند. کودکانی که انگشتان خود را می مکند اکثراً آرام و بی خیال می باشند، اما آنان که انگشتان خود را می جوند بی قرار، مضطرب و دارای انرژی زیاد هستند و حتی در خواب نیز آرامش ندارند، جنب و جوش زیادی دارند، دندانهایشان را به هم می سایند، فریاد می کشند و خشم و غیظ در انها به مراتب زیاد دیده می شود.

این عمل هنگام ناراحتی و نگرانی تشدید می شود و معمولاً با دیگر مشکلات نظیر شب ادراری و پرخوری همراه است. ناخن جویدن وسیله ای برای کاهش فشار روانی است و در بزرگسالانی هم با اضطراب و تنش همراه است در حالیکه مکیدن انگشت تقریباً یک عادت دوره کودکی است و با لذت و آرامش توام است.

ناخن جویدن را حرکتی برای تخلیه ی هیجانات می دانند. گاهی کودک، جویدن ناخن را از والدین خود یاد می گیرند و چون می بینند آنها در مواقع ناراحتی این عمل را انجام می دهند، لذا او برای رفع ناراحتی به این عمل مبادرت می ورزد.

ناخن جویدن عکس العملی است که غالب اوقات با انگشت مکیدن کاملاً تفاوت دارد. زیر بر خلاف انگشت مکیدن یک عادت نیست، بلکه وسیله ای است که کودک برای پایین آوردن فشار درونی خود به کار می برد(احدی، بنی جمالی، 1373). مکیدن شست اساساً یک عمل لذت بخش و تسکینی است در صورتی که جویدن ناخن بیشتر نشانه ی تهاجم است. این عادت در بچه های بزرگتر شایع تر است و کودک بدینوسیله تمایلات تهاجمی خود را کنترل می کند (گیتی حیدری 1372).

عوارض

ناخن جویدن گاهی به یک عادت خاص که رفته رفته به پاسخی خودکار و غیر ارادی است تبدیل می شود. ناخن جویدن یکی از عاد تهای شایع در بین کودکان می باشد  که  می تواند این مسئله به یک مشکل جدی تبدیل شود. این امر ممکن است به یک احساس خجالت تبدیل شود یا این که به خاطر ناخن جویدن شدیدا مورد توجه قرار گیرد و ا حساس شرم کند.

در کنار این خجالت زدگی، ممکن است کودک به ناخن ها و انگشتان خود آسیب برساند. ناخن جویدن علاوه بر آن که شکل ظاهری ناخن ها را بد شکل می کند، باعث زخم شدن و عفونت نیز می گردد. ناخن جویدن هم چنین مشکلات دندانی نیز در کودکان ایجاد می کند.  ناخن جویدن باعث کوتاه شدن ریشه دندان ها بر اثر فشار زیاد می شود.

ناخن ها علاوه بر زیبایی انگشتان به منزله ی یک وسیله ی مکانیکی نیز اعمال زیادی در بدن انجام می‌دهند . اما مهم ترین وظیفه ی آن ها پوشاندن بافت نرم انگشتان پولپ است که گرفتن اشیای ریز و کار کردن با آن ها را برای ما ممکن می سازد. جویدن ناخن علاوه بر صدمه رساندن به صفحه ی ناخن و تغییر شکل آن ها قدرت انجام دادن بسیاری از کارهای ظریف را از انسان سلب می کند، همچنین بزاق دهان نقش مخربی بر ناخن و بافت های اطراف آن داشته و رطوبت ناشی از آن مکان مناسبی را برای رشد باکتری ها و قارچ ها فراهم می آورد. از طرف دیگر به علت جمع شدن میکروب ها در زیر ناخن مقداری از آن هنگام جویدن ناخن بلعیده می شود. این امر ممکن است به ناراحتی های جسمانی از قبیل دل درد ، تهوع ، داشتن انگل و … منجر شود ( فرهادی ثابت ، 1372).

هرچند در ابتدا کودک با ناخن جویدن به دنبال کسب آرامش است و انجام این کار باعث کاهش اضطراب در او می شود، ولی بعدها باعث ایجاد و تشدید اضطراب، افسردگی، کاهش اعتمادبه نفس، گوشه گیری و کاهش عملکرد ذهنی، اجتماعی و در سنین بالاتر شغلی می شود. عوارض جسمی این اختلال نیز شامل خونریزی، عفونت مکرر دور انگشتان و در موارد شدید تغییر شکل ناخن ها و انگشتان می شود.

عفونت های گوارشی و ابتلا به انگل نیز در مواردی دیده شده است. در برخی موارد هم که کودک به بیماری های جسمی مانند کم خونی مبتلاست، ابتلا به بیماری می تواند این اختلال را ایجاد کند. معمولا ناخن جویدن هنگام تماشای فیلم های ترسناک یا بازی های مهیج و انجام فعالیت های فکری مانند درس خواندن تشدید می شود.

بر اساس پژوهش گیل (1998) مساله ساز ترین اثر جانبی جویدن ناخن، محرومیت از حقوق اجتماعی است. چون ممکن است کودک توسط همسالانش مورد تمسخر قرار بگیرد و بزرگسالانی که یک کودک را هنگام ناخن جویدن مشاهده می کنند این گونه نتیجه گیری کنند که او نامطمئن و یا تحت فشار است. هم چنین ممکن است برخی منظره ناخن جویده شده را ناخوشایند بدانند و ویژگی منفی دیگری به دانش اموز دارای این رفتار نسبت داده شود.

علل

برخی تئوری‌ها عنوان می‌کنند که این عادت با ژنتیک افراد مرتبط است درحالیکه تئوری‌های دیگر باور دارند که اختلالی وسواسی-جبری است. همچنین مشاهده شده است که برخی افراد از روی گرسنگی یا بی‌حوصلگی ناخن‌هایشان را می‌جوند. در برخی کودکان، جویدن ناخن با مکیدن شست دست مرتبط است اما لزوماً تمامی کودکانی که شست دست‌هایشان را می‌مکند، به جویدن ناخن هم روی نمی‌آورند. ازآنجاکه این عادات بعنوان رفتارهای تکرارشونده متمرکز بر بدن طبقه‌بندی می‌شوند، زیر‌گروه اختلالات وسواسی-جبری نیز می‌باشند. اما برخی متخصصین سلامتی بر این عقیده هستند که این عادات را نمی‌توان جزء اختلالات وسواسی-جبری تلقی کرد. هنوز تحقیقات زیادی در این زمینه در دست انجام است.

به طور کلى، عصبانیت بیش از حد ناشى از فشارهاى روحى و اضطراب براى تسکین ناراحتی ها، تضادهاى فکرى، قرار گرفتن در موقعیت هاى حساس، بلاتکلیفى به خاطر درگیرى با والدین، امتحانات، پاسخ دادن به معلم، تماشاى فیلم هاى ترسناک، تقلید از دیگران، هیجان بیش از حد و عکس العمل هاى خصومتى در مقابل والدین و معلم، ریشه هاى حسادت و ناامنى در خانواده و جل بتوجه، از علل جویدن ناخن محسوب می شوند.

شریعتی رودسری عوامل موثر در پیدایش ناخن جویدن را به شرح زیر بیان کرده است:

–    توجه افراطی والدین به نوزاد تازه متولد شده

–    احساس تنهایی فرد و بی توجهی اولیا و دیگران به او

–    تماشای فیلم های مهیج و ترسناک ، مخصوصاً به طور تنها و به ویژه در شب

–    دعوا و مطرح کردن اختلافات والدین در حضور کودک و نوجوان

–    خستگی و بی حوصلگی کودک و نداشتن سرگرمی مناسب

–    انتظار کشیدن بیش از حد برای بر آورده شده توقعات یا چیزی و یا در جایی

–    انجام ندادن و حاضر نکردن تکالیف مربوط به مدرسه و وظایف محوله دیگر .

–    توقعات بیش از حد و خارج از توانایی والدین از کودک و نوجوان

–    تنبیه و سرزنش شدن مکرر توسط والدین و دیگران

–    عدم تشویق در کارها و در نظر گرفتن توانایی ها و خلاقیت ها و ابتکارات وی ( شریعتی رودسری ، 1380 ص 33-32 ).

به طوری کلی مهم ترین علت های ناخن جویدن به شرح زیر است:

فشار روحی و اضطراب

روان شناسان مهم ترین عامل موثر در ناخن جویدن را اضطراب و فشارهای روحی می دانند و معتقدند این عادت نیز مانند انگشت مکیدن ، روشی برای تسکین ناراحتی ها و عصبانیت هایی است که از یک موقعیت اضطراب زا و فشار آور بوجود می آید . زیرا دیده شده افرادی که ناخن خود را می جوند از افراد عادی مشوش ترند . ( فرهادی ثابت 1372 ص 89 ).

تقلید

چنانچه یک یا هر دو والدین کودکی ، عادت به ناخن جویدن داشته باشند ؛ احتمال آن که کودک آن‌ها نیز به این عادت مبتلا شود بیشتر از کودکانی است که والدین آن ها دچار این اختلال نیستند ، زیر در بعضی موارد ، کودک ناخن جویدن را از والدین می آموزد چون می بیند والدینش به هنگام ناراحتی این عمل را انجام می دهند . ( فرهادی ثابت ، 1372)

نارسایی های قبل و بدو تولد

مهمترین تاثیرات منفی جنسی عبارتند از: رادیوگرافی، استعمال دخانیات و مشروبات الکلی، انواع ضربه ها، تصادفات، سوء تغذیه مادر، اختلالات کروموزومی، خواسته یا ناخواسته بودن کودک، نگرش والدین مخصوصاً مادر به جنین، دعوا و کشمکش های بین والدین و دیگر عوامل اصلی و جنسی دیگر که هر کدام به یک نسبتی می توانند کودک را تحت تاثیر قرار داده و زمینه فراهم شدن انواع اختلالات را به وجود آورند.

خانواده و تاثیرات انها

رفتار و روش نامتناسب والدین اختلالاتی در کودکان آنها ایجاد می کند که منجر به بدرفتاری و ضد اجتماعی شدن و یا گوشه گیری و افسردگی می شود. مثلاً والدینی که بیش از حد کودکان خود را حمایت می کنند و کودکان انان بسیار خودمختار می شوند ولی والدینی که کودکان خود را طرد می کنند و یا توجهی به آنها نمی کنند، فرزندانشان با رفتارهای ضد اجتماعی عکس العمل نشان می دهند، خانواده کودکانی که مشکلات ضذ اجتماعی دارند و فاقد اتحاد و هماهنگی بوده و والدین، محبت و علاقه کمتری به کودکان خود نشان می دهند و گاهی سخت و جدی و گاهی نرم و ملایم با کودکان خود رفتار می کنند. والدین بازدارنده صاحب فرزندانی خواهند بود ترسو، بدون اعتماد به نفس، گوشه گیر و منزوی و والدین پرخاشگر کودکان و نوجوانی پرخاشگر و ضد اجتماعی خواهند داشت.

درمان

اغلب کودکان به دلیل ناخن جویدن تنبیه می شوند یا موادی با طعم های بَد و یا فلفل به انگشت های انان مالیده می شود تا رفتار ناخن جویدنشان متوقف شوند. اما این درمان ها به ندرت کارساز می باشند.  زیرا معمولا ترک  این رفتار ا ز کنترل کودک خارج است. والدین  با کمک کودک می توانند این عادت را در کودک  تغییر دهند. والدین ممکن است ناامید شده باشند اما تکنیک های قطعی و ثابت شده ای برای تغییر ا ین نوع عادت ها وجود دارد.

برای درمان ناخن جویدن، رویکردهای رفتاری زیادی وجود دارد که از آن جمله می توان به وارونگی عادت بر تاکید بر خود آگاهی و رفتار رقیب مانند مشت کردن ا نگشتان یا محکم گرفتن یک شی در دستان در زما ن هایی که کودک می خواهد ناخن خود را بجود از موثرترین درما نها نام برد.

توصیه هایی برای والدین

برای درمان عادات ناپسند و اختلالات کودکان، باید ابتدا انگیزه ها و علل آنان مشخص گردد، پس درمان شروع شود. مهم آنکه هیچ گاه نباید برای درمان ناخن جویدن، از زور و کتک و فشار استفاده شود. پیشگیری از اختلالات و عادات ناپسند باید مقدم بر درمان باشد، یعنی والدین باید از همان آغاز، مراقب و مواظب رفتارها و حرکات کودکان خود باشند و هر عمل نامناسب را خیلی زود و به طور مناسب برطرف سازند . راهکارها و پیشنهاداتی برای رفع ناخن جوی در کودکان در ادامه مشاهده خواهید کرد:

–    سعی کنید همیشه کودک را با اشیاء مورد علاقه اش سرگرم کنید ( معتمدی، 1372)

–    سعی کنید وقت بیشتری را به او اختصاص دهید تا زیاد تنها نماند ( همان )

–    می توانید چسب زخم رنگی به دستانش بزنید و یا دستکش های رنگی به او بپوشانید ( مظلوم ، 1389 ص 45 )

–    حواس کودک را پرت کنید و از او کارهایی بخواهید که مجبور شود از انگشتان استفاده کند مثل درست کردن کار دستی، کشیدن نقاشی و بازی با اسباب بازی های مورد علاقه اش (همان)

–    از روش تغییر رفتار (دادن ستاره یا بر چسب های عروسکی) استفاده کنید . هر روز که کودک ناخن هایش را نجود ستاره می گیرد و در صورتی که ستاره ها به اندازه ای معین برسد، پاداش خواهد گرفت. شاید بهترین پاداش برای دختران خردسال ، مرتب کردن ناخن ها و لاک زدن یا ستاره زدن روی ناخن ها باشد . (همان)

–    هنگام گوش دادن به درس یا تماشای تلویزیون دست های خود را زیر چانه یا کنار گوش خود نگذارید. یا دست های خود را مشغول کنید یا روی نشیمنگاه بنشینید و دست ها را دور پاها در هم قفل کنید (بشیری، 1387)

–    شخصی را بخواهید تا هر گاه مشاهده کرد شما به این عادت مشغول شده اید دست شما را بگیرد و یا با یک روش آزار دهنده (مانند فشار دادن به دست شما) رفتار شما را کنترل کند . کافی است چندین روز این عمل را انجام دهید تا این عادت فراموش گردد ( همان )

نکته: تلخ کردن انگشت او و یا فلفل زدن آن که سبب می شود این حالت در کودک اثری نامناسب بر جای بگذارد

مهم است توجه کنید که؛ درمان اساسی با شناخت علت بیماری و رفع اضطراب ، هیجان و ناراحتی بیمار عملی خواهد بود و معمولاً از طریق روان درمانی و دارو درمانی اجرا می شود بدین منظور متخصصین کودک و نوجوان ما برای ارائه خدمات درمانی لازم در خدمت والدین عزیز هستند.