علائم علت و درمان اختلال اعتیاد
- مرجع آزمون های آنلاین رایگان
- شخصیت، ازدواج، روابط، آسیب شناسی
- فردی، شغلی، تحصیلی، سازمانی و ...
- ارائه آموزش های صوتی و تصویری
- ارائه مطالب علمی و روان شناسی
- گروه سنی کودکان تا بزرگسالان
اعتیاد و سومصرف مواد را بلای خانمانسوزی میدانند که خانواده و جوانی را تهدید میکند. در این مقاله با درمانکده همراه شوید تا با علت اعـتیاد و علائم اعتیاد و همچنین درمان اعتیاد و سومصرف مواد و قمار بیشتر آشنا شوید.
اعتیاد چیست و معتاد کیست؟
فرد معتاد از موادی مصرف میکند یا دست به رفتارهایی میزند که به رغم پیامدهای ناگواری که به همراه دارد، تاثیر پاداشدهنده آن محرکی است برای تکرار عمل. اعیاد شامل مصرف موادی مانند الکل، تریاک، کوکائین و نیکوتین یا رفتارهایی مانند قمار میشود.
شواهد نشان میدهد خصوصیات نوروبیولوژی در هرگونه رفتار اعتیادی یکسان است: این رفتار به شدت قسمتهای پاداش و تقویت مغز را، که شامل دوپامین است، درگیر میکند؛ درنتیجه، محل اتصال عصب در قشر پیشپیشانی، جاییکه مهمترین عملکردهای مغز در آن اتفاق میافتد، قطع میشود و تمام توجه فرد روی سرنخهای مربوط به مواد یا فعالیت مورد نظر متمرکز میشود.
لازم به ذکر است بعد از ترک مصرف مواد یا رفتار اعتیادی، تغییرات مغز قابل جبران است.
احتمال اینکه اختلال سومصرف مواد و قمار بازی با بیماریهای روحی مانند افسردگی و اضطراب یا دیگر مشکلات همراه شود بالاست. این دو اختلال نه تنها مکانیزمهای مشابه مغز را درگیر میکنند، بلکه واکنش آنها به بسیاری از روشهای درمان یکسان است.
اختلال سومصرف مواد و قماربازی وضعیتهای پیچیدهای هستند که روی سیستمهای پاداش، تقویت، انگیزه و حافظه در مغز تاثیر میگذارند.
ویژگیهای سومصرف مواد
ازجمله ویژگیهای این دو اختلال میتوان به عدم کنترل روی مصرف، مختل شدن نقش اجتماعی، اختلال در فعالیتهای روزمره و روابط و خماری اشاره کرد. معمولا تداوم مصرف به روابط و الزامات شغلی و درسی آسیب وارد میکند.
از دیگر ویژگیهای بارز اعتیاد این است که فرد به رغم آسیبهای جسمی و روانی که متحمل شده به انجام این فعالیت ادامه میدهد حتی اگر زیانی که متوجه اوست با مصرف مواد تشدید شود. معمولا زمانیکه بدن به وجود مواد عادت میکند، مقاومت فرد در برابر آن بیشتر میشود.
از آنجایی که اعتـیاد روی عملکرد اجرایی مغز تاثیر میگذارد، که در قشر پیشپیشانی اتفاق میافتد، فرد معتاد متوجه نیست که رفتارش برای خود او و اطرافیان مشکلساز شده است. به مرور زمان، تداوم تاثیر لذتبخش مواد یا رفتار به فعالیتهای فرد چیره میشود.
اعتیـاد باعث تقویت احساس ناامیدی و شکست، شرم و گناه میشود اما شواهد نشان میدهد درمان یک قانون است نه استثنا.
روشهای زیادی برای بازگشت از اعتـیاد وجود دارد. ممکن است عملکرد جسمی، روانی و اجتماعی فرد خود به خود بهبود پیدا کند که به آن درمان طبیعی میگوییم. سایر افراد از حمایت جامعه یا شرکت در جلسات ترک اعتیـاد نفع میبرند. دسته سوم به کمک خدمات متخصصین به روش بالینی بهبود پیدا میکنند.
به ندرت پیش میآید که مسیر ترک هموار باشد: مصرف مجدد و عود اعـتیاد طبیعی است اما به هیچوجه پایان مسیر نیست. محققان گزارش میدهند احتمال مصرف مجدد در افرادی که پنج سال از زمان پاک بودنشان میگذرد بیشتر از عموم مردم نیست. به گزارش متخصصان اعصاب، چگالی سیناپسی به مرور زمان ترمیم میشود.
باورهای غلط در مورد اعتیاد
فرایندهایی که باعث تشدید اعتـیاد میشود بسیار است و یک توضیح ساده ندارد. فقط یک علت برای اعتیاـد وجود ندارد: اگرچه ژنتیک و سایر عوامل زیستی در میزان آسیبپذیری فرد در برابر اعتیـاد نقش دارد، بسیاری از عوامل اجتماعی، روانی و محیطی هم تاثیر زیادی روی مصرف مواد میگذارد.
برخی خصوصیات، مانند عدم تحمل پریشانی یا دیگر احساسات قدرتمند، منجر به بروز اعتیاد میشود اما هیچ نوع «شخصیت معتاد» وجود ندارد که به طور مشخص بروز اعـتیاد در شخص را پیشبینی کند.
علائم اعتیاد
مصرف مداوم مواد یا انجام فعالیتهایی که منجر به پریشانی یا ناتوانی میشود، هسته اختلال اعتـیاد را تشکیل میدهد. برای اینکه علائم اعتیاد از نظر بالینی تشخیص داده شود، فرد باید دست کم دو مورد از علائم اعتیاد زیر را داشته باشد:
- یکی از علائم اعتیاد آن است که فرد بیشتر یا طولانیتر از آنچه قصد داشته مواد مصرف میکند.
- از علائم اعتیاد این است که شخص تمایل دارد مصرفش را کم کند یا تلاشهای نافرجامی برای این کار انجام میدهد.
- تداوم مصرف یا انجام فعالیت یا ترک آنها زمان زیادی به طول میانجامد.
- فرد تمایل و میل شدیدی به مصرف مواد یا انجام فعالیتی که به آن معتاد است دارد.
- مصرف مواد یا انجام فعالیت باعث ایجاد اختلال در الزامات شغلی، تحصیلی یا خانگی شده است.
- فرد به رغم مشکلات اجتماعی و فردی که برایش پیش آمده به مصرف مواد یا انجام فعالیت ادامه میدهد.
- فرد دیگر در فعالیتهای مهم اجتماعی، شغلی یا خلاقانه شرکت نمیکند یا کمتر شرکت میکند.
- رفتار اعتیـادگونه در موقعیتهایی رخ میدهد که از نظر فیزیکی خطرناک است.
- یکی از علائم اعتیاد آن است که بدن نسبت به مواد مقاوم میشود. این وضعیت دو علامت دارد: فرد برای رسیدن به تاثیر مطلوب به مواد بیشتری نیاز دارد یا مقدار مواد همیشگی تاثیر خود را از دست داده است.
- علائم ترک: علائم فیزیکی یا مصرف مواد مشابه برای جلوگیری از بروز علائم ترک.
شدت اعتیـاد با توجه به تعداد علائم اعتیاد موجود اندازهگیری میشود. اگر دو یا سه علامت در فرد مشاهده شود، اعتیاد خفیف است. اگر فرد چهار یا پنج علامت از خود نشان دهد، درجه اعـتیاد متوسط است. در صورت مشاهده شش علامت یا بیشتر، اعتیـاد شدید تلقی میشود.
علت اعتیاد و سومصرف مواد
تحقیقات نشان داده است که به هیچوجه نمیتوان اعتیـاد به مواد یا قمار را در کسی پیشبینی نمود.
اعتیـاد جوانب مختلفی دارد و در پی عناصر متفاوتی رخ میدهد که از آن جمله میتوان به قرار گرفتن در معرض مواد مخدر اشاره کرد. توجه به عوامل پرخطری که باعث بروز اختلال مصرف مواد میشود از رفتن سراغ علل مستقیم، دقیقتر است. (عواملی هم وجود دارد که از افراد در برابر اعـتیاد محافظت میکند.)
عوامل زیستی اعتیاد
- ژن: برآوردها متغیر است اما دانشمندان دریافتهاند حدود نیمی از اختلالات سومصرف مواد از عامل ژنتیکی نشات میگیرد. برای مثال، یک عامل آسیبپذیر بودن دربرابر این اختلال بروز تغییر در ژنی است که ساختار گیرندههای مغز برای دوپامین را تعیین میکند. واکنش طبیعی هورمونهای بدن به استرس نیز عامل دیگری است که در این زمینه نقش دارد.
- عوامل فیزیکی: گفته میشود تغییر در آنزیمهای کبد که کار متابولیزم مواد را بر عهده دارند، خطر بروز اختلال سوء مصرف الکل را بالا میبرد.
- جنسیت: بروز اعتـیاد به مواد مخدر در مردان بیشتر از زنان رخ میدهد. البته تفاوت جنسیتی در مورد اختلال مصرف الکل کمتر است و زنان با دوز کمتری از الکل در معرض خطر مسمومیت قرار میگیرند.
عوامل روانشناختی سومصرف مواد
- عوامل شخصیتی: طبق شواهد، تکانشگری و هیجانخواهی با مصرف مواد و قمار بازی در ارتباط است. به خصوص تکانشگری به خطر مصرف مجدد مواد دامن میزند.
- تروما و خشونت: اگر فرد در سن پایین تجارب ناخوشایندی را از سر بگذراند، از آنجایی که توانایی کنار آمدن او با شرایط کاهش پیدا میکند، سیستم هشداردهنده و پریشانی مغز حساس یا فشار استرس بیشتر میشود، ممکن است به مصرف مواد رو بیاورد.
- سلامت روان: اختلالاتی نظیر افسردگی، اضطراب، کمبود توجه و اختلال استرس پس از سانحه خطر اعتیاد را افزایش میدهند. اگر فرد در کنترل احساسات مشکل داشته باشد نیز ممکن است به سراغ مواد مخدر برود.
عوامل محیطی برای سومصرف مواد و قمار
- خانواده: درحالیکه ارتباط محکم خانواده به محافظت در برابر اعتیاد کمک میکند، جنبههای مختلف شرایط خانوادگی میتواند زمینهساز اعتیاد شود. معتاد بودن والد یا خواهر و برادر و عدم نظارت یا حمایت خانواده خطر اعتیاد را بالا میبرد. اگر رابطه بین والد و فرزند ضعیف باشد، مشکلاتی نظیر طلاق رخ دهد یا فرد مورد خشونت فیزیکی، جنسی یا عاطفی قرار بگیرد، احتمال رو آوردن به مواد وجود دارد. تحقیقات نشان میدهد ازدواج و پذیرفتن مسوولیت تربیت فرزند خطر اعتیاد را کاهش میدهد.
- دسترسی: دسترسی آسان به الکل یا مواد مخدر در خانه، مدرسه، محل کار یا جامعه خطر مصرف مداوم را افزایش میدهد.
- گروه همسالان: انسان به عنوان موجود اجتماعی به شدت تحت تاثیر هم سن و سالهای خود قرار دارد و به خصوص در دوره نوجوانی، دست به اقداماتی میزند تا مورد پسند آنها واقع شود. از طرف دیگر، روابط مثبت اجتماعی از فرد در برابر اعتیاد محافظت میکند.
- وضعیت اشتغال: داشتن شغل و کسب مهارتهای مورد نیاز برای اشتغال فشار داشتن وضعیت ثابت را از دوش فرد برمیدارد و پاداش مالی و روانی به همراه دارد که خطر اعتیاد را پایین میآورد.
درمان اعتیاد
اعتیاد قابل درمان بوده و بهبودی کامل قابل اجراست. با این حال، فرایند درمان اعتیاد در طولانیمدت رخ میدهد و تلاش زیادی میطلبد. امروزه مصرف مجدد را بخشی از درمان اعتیاد میدانیم و روشهای موثر درمان اعتیاد به پیشگیری و کنترل مصرف مجدد میپردازند.
از آنجاییکه موفقیت برای درمان اعتیاد یکدفعه رخ نمیدهد، هرگونه بهبودی نشانه مهمی از پیشرفت تلقی میشود. تعداد برنامههای موثر درمان اعتیاد برای کمک به کسانی که دریافتهاند دچار اختلال اعتیاد هستند اما کاملا آمادهی ترک نیستند روز به روز بیشتر میشود.
از آنجاییکه اعتـیاد روی جنبههای مختلف عملکرد فرد- از توانایی تحمل سرخوردگی گرفته تا ایجاد و حفظ نقش موثر در جامعه- تاثیر میگذارد، درمان اعتیاد باید روی ابعاد مختلف زندگی، شامل نقش خانوادگی، مهارتهای شغلی و سلامت روان تمرکز داشته باشد.
ممکن است درمان شامل مولفههای متعدد باشد که اغلب همراه با یکدیگر به کار میروند و طی فرایند درمان اعتیاد امکان تغییرشان وجود دارد:
- ممکن است فرد تحت نظارت بالینی به سمزدایی احتیاج داشته باشد اما این تازه شروع درمان است.
- مصرف برخی داروها که مانع از رفتن سراغ مواد غیر قانونی میشود برای بعضی از افراد مناسب است یا ممکن است برای هدف قرار دادن بیماریهای همزمان مانند اضطراب و افسردگی از دارو استفاده شود.
- مصاحبهی انگیزشی که نوعی فرایند کوتاهمدت مشاوره است به برطرف شدن تردید فرد نسبت به درمان و پیدا کردن انگیزهی تغییر کمک میکند.
- درمان شناختی رفتاری به فرد کمک میکند با شرایطی که میل به مصرف مواد را تحریک میکند کنار بیاید.
- گروه درمانی و شرکت در سایر گروههای همسالان به تجربه مستقیم فرد کمک میکند تا مورد حمایت واقع شود و دوباره سراغ مواد برنگردد.
- خانواده درمانی به افراد کمک میکند آسیبهای خانوادگی را جبران کنند و بیشتر مورد حمایت خانواده واقع شوند.
- تمرین مهارتهای زندگی شامل مهارتهای اشتغال بخشی از فرایند درمان اعتیاد فرد است.
- برنامه خوب درمان اعتیاد برنامهای است که پیشرفت فرد را مرتبا تحت نظارت داشته باشد.
کار درمان اعتیاد در فضاهای مختلف اعم از مطب دکتر، کلینیک یا کمپهای طولانیمدت صورت میپذیرد. یک روش مشخص برای همه وجود ندارد و شواهد نشان میدهد تعهد فرد به تغییر از نوع برنامهای که برای درمان انتخاب میکند مهمتر است. برنامهی درمان هرچه باشد، مثلا تحقیق مستقل، باید چند ویژگی داشته باشد تا موثر تلقی شود:
- بیمار باید تحت معاینه کامل فیزیکی و روانی قرار گیرد.
- روش درمان اعتیاد به نیازهای فرد، اعم از اختلالات همزمان (چه درد مزمن، اضطراب یا هپاتیت)، رسیدگی میکند.
- اعضای خانواده در روند درمان اعتیاد مشارکت دارند.
- مراقبت و نظارت حین مراحل مختلف درمان از طریق اتصال فعال به منابع ادامه دارد.
- در فضای کمپ با بیمار محترمانه برخورد میشود.
- خدمات درمان شاهد محور و بهترین است.
- کارمندان در زمینه مورد نظر آموزش دیده و صاحب مدرک هستند.
- برنامه درمان اعتیاد توسط آژانس ملی معتبر به تایید رسیده است.
- واکنش بیمار به درمان تحت نظارت قرار دارد و برنامه یا کمپ نتایج ناشی از عملکرد درمان اعتیاد را به فرد ارائه میکند.
اختلالات سومصرف مواد
در حال حاضر، اختلالات سومصرف مواد مخدر در دنیای پزشکی ب راساس نوع مواد مصرفی مورد بررسی قرار میگیرد. درنتیجه، 10 اختلال مختلف تعریف شده است که همه آنها ویژگی مشترک اعـتیاد را با خود یدک میکشند: این اختلالات به صورت مستقیم و شدید سیستم پاداش و تقویت مغز را درگیر و مصرف وسواسگونه را تحریک میکنند که معمولا منجر به نادیده گرفتن فعالیتهای طبیعی و پیامدهای ناگوار میشود.
علائم این اختلالات، با اندکی تفاوت، شبیه به هم است. البته علائم ترک در این میان بسیار متفاوت است و در مورد بعضی از دستههای مواد مخدر مانند مواد توهمزا و موادی که از طریق بینی استنشاق میشو،د اتفاق نمیافتد.
- اختلال مصرف الکل: الکل باعث زوال مغز میشود و اگرچه اختلال مصرف الکل در مردان (12.4 درصد) نسبت به زنان (4.9 درصد) بیشتر شایع است، آمار بروز این اختلال در زنان روز به روز بیشتر میشود. تاثیر این اختلال روی مردان و زنان متفاوت است. به نظر میرسد زنان بیشتر مستعد قرار گرفتن در معرض تاثیرات مخرب الکل هستند. معمولا اختلال مصرف الکل قبل از 40 سالگی رخ میدهد.
- مسمومیت کافئین: این اختلال که پیامد مصرف بسیار زیاد کافئین است، علائمی نظیر بیقراری، دستپاچگی، بیخوابی، سرخ شدن صورت، اختلالات گوارشی، گرفتگی عضلات، لغزش فکری و کلامی، اختلال ضربان قلب، خستگیناپذیری و پریشانی روانی-حرکتی را به دنبال میآورد.
- اختلال مصرف ماریجوانا: این اختلال بیشتر در افراد بین 18 تا 29 سال (4.8 درصد) دیده میشود و شیوع آن با بالا رفتن سن کاهش پیدا میکند.
- اختلال مصرف فنسیکلیدین و سایر مواد توهمزا: این مواد ادراک را مختل میسازد. معمولا از فنسیکلیدین تحت عنوان «گرد فرشته» یا PCP یاد میشود و فرد با مصرف آن احساس میکند روحش از بدن جدا شده است.
- اختلال مصرف مواد استنشاقی: به هیدروکربن سبک- گازهای سمی که از چسب، سوخت، رنگ و سایر ترکیبات آزاد میشود و تاثیر روانگردان دارد- مواد استنشاقی گفته میشود. این اختلال معمولا در افراد بین 12 تا 17 سال رخ میدهد.
- اختلال مصرف تریاک: این مواد شامل مواد غیرقانونی هروئین و مسکنهایی مانند اکسیکدون، کدوئین، مورفین، فنتانیل و غیره است. به گفته انجمن اعتیـاد آمریکا، در سال 2015، دو میلیون نفر دچار اختلال مصرف مواد شامل مصرف مسکن و 591,000 نفر از طریق مصرف هروئین دچار اختلال سومصرف مواد بودند. امروزه اوردوز در اثر سومصرف تریاک اصلیترین علت مرگ در بین افراد زیر 50 سال آمریکاست. انجمن اعتیـاد آمریکا توضیح میدهد تجویز تریاک اولین منبع برای شروع اعتیاد است.
- اختلال مصرف آرامبخش، داروهای خوابآور یا ضد اضطراب: اعتیـاد به قرص خواب و داروهای ضد اضطراب و سومصرف مواد آن در این دسته قرار میگیرد. این مواد مانند الکل باعث زوال و کند شدن مغز میشود. نرخ بروز این اختلال در افراد بین 18 تا 29 سال بیشتر است.
- اختلال مصرف مواد محرک: مواد این گروه شامل آمفتامین، متیلفنیدات (که بیشتر به نام داروی ریتالین شناخته میشود) و کوکائین است. معمولا برای درمان اختلال کمتوجهی-بیشفعالی و حمله خواب، داروی محرک تجویز میشود. مصرف کوکائین در افراد 18 تا 25 سال شایعتر است.
- اختلال مصرف تنباکو: نیکوتین موجود در تنباکو محرک سیستم عصبی مرکزی است. تحقیقات نشان میدهد 68 درصد از افراد سیگاری قصد ترک دارند و 50 درصد اقدام به ترک کردهاند.
- اختلال مصرف سایر مواد (یا مواد ناشناخته): موادی نظیر داروهای ضد حساسیت، فوفل، کورتیزول و استروئید هم روی سیستم عصبی مرکزی تاثیر میگذارند که منجر به مصرف شدید و بروز مشکلات جدی میشود.
قمار و سایر وسواسهای عملی یا اعتیادها
اعتیاد به مصرف مواد بیوشیمیایی مانند کوکائین، الکل، مواد استنشاقی یا نیکوتین محدود نمیشود بلکه شامل رفتارهایی است که امکان لذت آنی را فراهم میآورد. از آنجاییکه بازخورد انجام این فعالیتها در لحظه اتفاق میافتد، یک سرگرمی ساده به سرعت تبدیل به وسواس عملی برای دریافت لذت میشود که در نهایت نادیده گرفتن سایر اهداف مهم زندگی و پیامدهای ناگوار، مانند از دست دادن مبلغ هنگفت و به هم خوردن روابط مهم، را به همراه دارد.
رفتارهای حاکی از اختلال قمار عبارتند از:
- هرچه میزان پول دریافتی بیشتر میشود، فرد بیشتر نیاز به قمار را در خود احساس میکند تا به هیجان مطلوب دست یابد.
- در صورت تلاش برای کم کردن یا ترک قمار، احساس پریشانی و بیقراری به فرد دست میدهد.
- تلاشهای مکرر و نافرجام برای کم یا ترک کردن قمار.
- قمار تبدیل به یک دغدغهی فکری میشود.
- احساس پریشانی عاطفی که منجر به قمار کردن میشود.
- باختن در قمار در تلاش برای جبران پول از دست رفته.
- فرد برای مخفی کردن میزان زمانی که صرف قمار میکند دروغ میگوید.
- از هم پاشیدن روابط مهم یا الزامات شغلی، تحصیلی و غیره به خاطر قمار.
- سرخوردگی مالی که منجر به قرض گرفتن پول از دیگران میشود.
سازمان جهانی بهداشت در ژوئن 2018 اختلال بازی، شامل بازی دیجیتال یا ویدئویی، را تاحدی که به رغم پیامدهای منفی در اولویت سایر علایق و فعالیتهای روزمره قرار بگیرد به نسخه جدید طبقهبندی بینالمللی بیماریها افزود.
این اختلال به تایید بسیاری از متخصصان در حوزهها و مناطق مختلف جغرافیایی رسیده است. آنها اشاره میکنند تنها درصد کمی از کسانیکه بازی ویدئویی یا دیجیتال انجام میدهند (بیشتر افرادی که روی این فعالیت کنترل ندارند و زمان زیادی را صرف آن میکنند) در معرض خطر ابتلا به این اختلال قرار دارند.
در حال حاضر ایالت متحده در حال تحقیق روی الگوهای شدید رفتار (شامل استفاده از گوشی هوشمند، قمار اینترنتی، بازی، پورنوگرافی، حتی غذا خوردن و خرید) به عنوان نوعی اعتیاد احتمالی رفتار است. با اینکه این فعالیتها امکان لذت آنی و سرشار را فراهم میآورند، هنوز معلوم نیست آیا تمام معیارهای مورد نیاز برای تبدیل شدن به اعتیاد رفتاری را دارند یا خیر.