علائم، علل و درمان اختلال وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری عملی (OCD) نوعی اختلال روانی است که در آن افراد، افکار، احساسات، تصاویر یا احساساتی را ناخواسته و مکرر و در جواب، به رفتارها یا اعمال ذهنی و اجباری تجربه می‌کنند.

غالباً فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی یا OCD کاری اجباری را برای از بین بردن یا کاهش تأثیر وسواس به طور موقت انجام می دهد و انجام ندادن آن باعث بروز پریشانی می شود. OCD از نظر شدت آن متفاوت است، اما اگر درمان نشود می تواند توانایی عملکرد فرد در محل کار، مدرسه یا خانه را محدود کند.

تخمین زده شده است که OCD بیش از 2 درصد از بزرگسالان آمریکایی را در برخی از بازه‌های زندگیشان تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مشکل می تواند با شرایط دیگری از جمله اختلال اضطراب، افسردگی و اختلالات اشتها همراه باشد. این نوع از اختلال وسواس فکری عملی برای اولین بار در دوران کودکی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می شود.

علائم اختلال وسواس فکری عملی

معیارهای تشخیصی DSM-5 برای اختلال OCD شامل وجود وسواس فکری، اجبار یا هر دو است که در آن:

• وسواس فکری، آرزوها یا تصویرهای تکراری است که به صورت ناخواسته تجربه می شوند. این تجربه در بیشتر افراد باعث ایجاد اضطراب یا پریشانی می شود. در این شرایط فرد سعی می‌کند با یک فکر یا عمل متفاوت آنها را نادیده بگیرد، یا آن را سرکوب کند یا این اعمال را به نوعی خنثی کند.
• اجبار رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی که فرد در پاسخ به وسواس مبتنی بر قوانین سختگیرانه، مجبور به انجام آن می شود. افراد مبتلا برای مقابله با اضطراب یا پریشانی و یا جلوگیری از بروز یک واقعه یا وضعیت ترسناک این راهکارها را به کار می‌گیرند.

این وسواس یا اجبار در روز بیش از یک ساعت طول می کشد و باعث ایجاد ناراحتی یا اختلال بالینی قابل توجهی برای فرد می شود. برای تشخیص بیماری OCD، نباید آنها را با تأثیر یک ماده یا اختلال روانی یا وضعیت پزشکی مقایسه کرد.

جزئیات اختلال وسواس فکری عملی می تواند بسیار متفاوت از سایر بیماری‌ها باشد. این اختلال ممکن است شامل افکار مربوط به آلودگی، تمایل به نظم یا افکار تابو مربوط به رابطه جنسی، اعتقادات دینی سختگیرانه و آسیب به خود یا دیگران باشد.

در پاسخ به وسواس فکری عملی می‌توان گفت که بیشتر افراد مبتلا به OCD به اجبار متوسل می شوند. این اجبار ممکن است شامل رفتارهایی مانند شستشو، چیدن چندباره یا شمارش اشیاء، چک کردن برای اطمینان یافتن باشد.

افراد مبتلا به وسواس فکری عملی همچنین می توانند مرتکب اعمال ذهنی متعددی شوند که از نظر ظاهری قابل مشاهده نیستند. اجبار ممکن است به طور موقت احساساتی را که ناشی از وسواس است از بین ببرد. از جمله این احساسات می‌توان به اضطراب، پریشانی یا این حس که انگار یک چیزی درست نیست، اشاره کرد.

افراد مبتلا به OCD همچنین ممکن است از افراد، مکان‌ها یا هر چیزی که ممکن است وسواس و اجبار را در پی داشته باشد، دوری کنند. این افراد همچنین دارای باورهای ناكارآمدی هستند كه می تواند شامل افزایش احساس مسئولیت، عدم تحمل بی اعتمادی، كمال گرایی یا نمای اغراق آمیز از اهمیت افكار آزار دهنده باشد.

افراد مبتلا به وسواس فکری عملی نسبت به شرایط بینش متفاوتی دارند. ممکن است کسی تشخیص دهد که باورهای مربوط به OCD در واقع درست نیست. اما در میان ممکن است کسی که قدرت تشخیص ضعیفی دارد، فکر کند که چنین اعتقاداتی درست است.

شدت علائم اختلال وسواس فکری عملی ممکن است با گذشت زمان تغییر کند. اما در صورت عدم درمان این اختلال می تواند سالها یا ده‌ها سال ادامه یابد. افراد مبتلا به OCD به طور مكرر نوع دیگری از بیماری روانی را نیز تجربه می كنند. آمار نشان داده است که در حدود سه چهارم از بزرگسالان مبتلا به OCD، در برخی از بازه‌های زندگی خود با یک اختلال اضطرابی، مانند اختلال اضطراب عمومی یا اختلال هراس، تشخیص داده می شوند.

بیش از نیمی از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی دچار اختلال افسردگی یا دو قطبی نیز هستند. طبق اطلاعات موجود در DSM-5، تا 30 درصد از افراد مبتلا به این اختلال نیز دارای بیماری مثل تیک هستند. از این رو مبتلایان به OCD ممکن است طیف وسیعی از بیماری های دیگر را نیز تجربه کنند. از جمله اختلالات مرتبط با وسواس می‌توان به اختلال بدشکلی بدن، تریکوتیلومانیا (کندن مو) و اختلال ایجاد خراش روی سطح پوست و … اشاره کرد.

علل اختلال وسواس فکری عملی

دلایل اختلال وسواس به طور کامل کشف نشده اند. اما عوامل ژنتیکی و محیطی بسیاری نیز در ابتلا به این اختلال وخیل هستند. افرادی که والدین، خواهر و برادر یا فرزند دارای که مبتلا به OCD است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آن هستند.

مطالعات نشان می‌دهد که دوقلوها نیز ممکن است در اثر عوامل ژنتیکی دچار این اختلال شوند. افرادی که در کودکی با بدرفتاری جسمی یا جنسی و سایر حوادث آسیب زا مواجه شده‌اند، احتمال بیش‌تری دارد که به وسواس فکری عملی مبتلا شوند. در برخی از کودکان، عفونت استرپتوکوک ، باعث بروز زودهنگام و ناگهانی یا بدتر شدن علائم OCD می شود.

درمان اختلال وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری عملی معمولاً با روان درمانی، تجویز دارو یا استفاده از هر دو به صورت همزمان درمان می‌شود. تحقیقات ثابت کرده است که درمان‌هایی که برای درمان OCD تجویز می‌شوند، شامل درمان شناختی رفتاری (CBT) است. این روش برای معالجه طیف وسیعی از اختلالات استفاده می شود و نوع خاصی از آن به نام (ERP) وجود دارد که در درمان اختلال وسواس بسیار موثر است.

در ERP، فرد مبتلا به OCD در ابتدا توسط یک درمانگر مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس در معرض افکار یا موقعیت‌هایی قرار می‌گیرد که باعث بروز اضطراب یا منجر به وسواس و اجبار می شود. به این ترتیب یاد می گیرد که درگیر اجباری‌های عادت نشود. این رویکرد با هدف کاهش تدریجی اضطراب ناشی از چنین افکار و برخوردهایی صورت می‌گیرد تا فرد بتواند علائم OCD را بهتر مدیریت کند.

داروهای موسوم به مهارکننده های بازگشت مجدد سروتونین (SRIs) و مهار کننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) نیز برای درمان OCD استفاده می شوند.

داروهای درمان اختلال وسواس فکری عملی شامل داروی ضد افسردگی قدیمی مثل کلوميپرامين و داروهای جدیدی همچون فلوکستین، فلووکسامین و سرترالین نیز هستند. SSRI با افزایش مقدار سروتونین انتقال دهنده عصبی مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد.این داروها ممکن است تا 12 هفته طول بکشد تا علائم را بهبود بخشند.