عزت نفس در کودکان

افزایش عزت نفس سالم مانند یک سلاح کارآمد در چالش های پیش‌روی کودک می­‌تواند مؤثر و مفید باشد. کودکان با عزت نفس بالا، واقع‌نگر هستند و به طور کلی نگاه مثبت ‌تری به دنیا دارند.

 کودکانی که در مورد نقاط قوت و ضعف خود اطلاع دارند و احساس خوبی نسبت به خود دارند، به نظر راحت­‌تر می­‌توانند تعارض‌ها و فشارهای منفی ایجاد شده را حل و فصل کنند. این کودکان تمایل بیشتری به لبخند زدن دارند و از زندگی بیشتر لذت می­‌برند.

در مقابل این، کودکانی که از عزت نفس پایینی برخوردارند، چالش‌های پیش‌رو را به عنوان منبعی برای ایجاد اضطراب و ناکامی ادراک می­‌کنند. آنهایی که نسبت به خود نگاه منفی دارند، برای پیدا کردن راهکارهای عبور از چالش دچار مشکل و دشواری بیشتری خواهند بود. اگر افکاری مانند «من خوب نیستم» یا «من از پس این کار برنمی‌آیم» به ذهنشان خطور کند، به راحتی منفعل شده، منزوی و افسرده می­‌شوند و به محض اینکه در مقابل اولین چالش بعدی قرار بگیرند، خواهند گفت «من نمی‌توانم».

عزت نفس چیست؟

عزت نفس برابر با ارزشی است که فرد بری خود قائل است. این ارزش می‌­تواند هر روز تغییر کند اما عزت نفس کودکان معمولاً از دوران کودکی ایجاد شده و تا دوران بزرگسالی ادامه می­‌یابد. می­‌توان عزت نفس را احساس کفایت و همین­‌طور احساس دوست داشته شدن تعریف کرد. کودکی که نسبت به انجام یک فعالیت احساس خوشایندی دارد اما همچنان احساس می‌کند که دوست داشته نمی­‌شود، دارای عزت نفس بالایی نخواهد بود. به همین ترتیب، کودکی که احساس دوست داشته شدن ندارد، در مورد توانایی خود در انجام کارها احساس تردید زیادی خواهد داشت. عزت نفس سالم زمانی ایجاد می‌شود که بین این دو مورد تعادل و توازن مناسبی برقرار باشد.

الگوهای عزت نفس در همان سال­‌های اولیه در زندگی ایجاد می­‌شوند. مفهوم موفقیت متعاقب تلاش و پشتکار در سال‌های اول زندگی شکل خواهند گرفت. زمانی که فرد به بزرگسالی برسد، ایجاد تغییر در طرز نگاهی که فرد به خود دارد، کار چندان ساده‌­ای نخواهد بود. همان‌طور که کودک برای انجام یک کار تلاش می‌کند، شکست می­‌خورد و باز تلاش می­‌کند، در حال ایجاد ایده­‌هایی کلی در مورد توانایی­‌ها و قابلیت­‌هایش است و همزمان با این فرآیند، آنها در تعاملات خودشان با دیگران مفهومی کلی را در مورد خود خلق می­‌کنند. به همین دلیل درگیری والدین در ایجاد یک عزت نفس سالم در کودک نقش بسزایی خواهد داشت.

عزت نفس ناسالم در مقابل عزت نفس سالم

عزت نفس در طول رشد کودک دارای نوسانات خاصی خواهد بود چراکه عزت نفس تحت تأثیر تجربیات کودک و ادراکات جدید او خواهد بود. بنابراین مهم است که نسبت به علائم عزت نفس ناسالم و سالم آگاهی داشته باشیم.

کودکان با عزت نفس ناسالم، علاقه‌ای به امتحان چیزهای جدید ندارند و در مورد خودشان به طور منفی حرف می­‌زنند: «من احمقم»، «هیچ وقت نمی­‌تونم این رو یاد بگیرم»، «هیچ کس برای من ارزشی قائل نیست». تحمل این کودکان در ناکامی و شکست خیلی پایین است، به راحتی کنار می‌کشند یا صبر می‌کنند تا فرد دیگری باقی کارها را انجام دهد. آنها در مورد خودشان به صورت منفی انتقاد می­‌کنند و راجع به قابلیت­‌های خود به کلی ناامید هستند.

این کودکان در مقابل چالش‌های جدید به راحتی کنار می‌کشند و نسبت به خود دید منفی دارند. این شرایط می­‌تواند منجر به بروز اختلالات هیجانی مانند افسردگی و اضطراب در کودک شود و باعث شود که کودک نتواند مشکلات و موانعی که برایش ایجاد می­‌شود را به درستی حل و فصل کند.

کودکان با عزت نفس سالم، از تعامل با دیگران لذت می­‌برند، از حضور در فعالیت­‌های جمعی لذت می­‌برند و کارهای گروهی را دوست دارند. در کنار اینها، در فعالیت‌های فردی نیز توان خوبی دارند. زمانی که با چالش جدیدی روبرو می‌شوند، به دنبال راه حل­‌هایی برای حل مشکل می­‌گردند. زمانی که موضوعی را متوجه نمی‌شوند، به جای اینکه بگویند «من احمقم»، می‌گویند «من این موضوع را متوجه نمی­‌شوم». این کودکان نسبت به نقاط قوت و ضعف خود آگاهی دارند و این شرایط را پذیرفته­‌اند و به طور کلی نگاه مثبتی به دنیا دارند.

والدین چگونه باعث افزایش عزت نفس کودکان می شوند؟

برای افزایش عزت نفس و  اعتماد به نفس کودکان راهکارهای زیر به والدین توصیه می‌شود:

مراقب آنچه می‌گویید، باشید

کودکان نسبت به حرف‌های والدین خود به شدت حساس هستند. به یاد داشته باشید که همواره کودک خود را تمجید کنید. این تعریف و تمجید نباید فقط به خاطر کارهایی که می‌کند، باشد، بلکه باید برای تلاشی که به خرج می‌دهد نیز مورد تشویق قرار گیرد اما هیچ‌­گاه در ابراز این تعاریف از صداقت دور نشوید.

برای مثال، اگر کودک در تیم فوتبال خوب عمل نکرده، به او نگویید: «بسیار خوب، در آینده باید بیشتر تلاش کنی». به جای این به کودک بگویید: «تو امروز در تیم آن طور که دوست داشتی، بازی نکردی اما من همین الآن هم برای تلاشی که در تیم داشتی، به تو افتخار می‌کنم.»

گاهی اوقات کودک در انجام یک فعالیت استعداد لازم را ندارد، در این شرایط کمک کنید که کودک بر ناامیدی ایجادشده غلبه کند و بتواند حوزه‌­ای که در آنها استعداد بیشتری دارد را پیدا کند.

یک الگوی مثبت برای کودک باشید

اگر خود شما نگاهی منفی و انتقادی در مورد خود و دنیا داشته باشید، طبیعتاً کودک نیز از شما الگوبرداری خواهد کرد. تلاش کنید که عزت نفس خود را تقویت کنید.

باورهای نادرست و ناسالم را شناسایی و اصلاح کنید

مهم است که والدین این دسته از باورهای غیرمنطقی را در کودک شناسایی کرده و اصلاح کنند. این باورها در مورد کمال‌گرایی، توانایی، جذابیت یا هر چیز دیگری باشند، باید اصلاح شوند. اصلاح این باروها کمک بزرگی در ایجاد عزت نفس سالم در کودک خواهد کرد. این باروها اگر اصلاح نشوند، می‌­توانند در ادراک کودک تأثیر گذاشته و برای کودک تبدیل به واقعیت شوند.

همواره به کودک خود عشق و محبت بدهید

محبت و عشق بی­‌قید و شرط شما می­‌تواند شرایط ایجاد عزت نفس سالم را در کودک مهیا کند. کودک خود را در آغوش بکشید و به او بگویید که دوستش دارید و برای تلاشی که می­‌کند، به او افتخار می­‌کنید. البته باید تلاش کنید که تعریف و تمجیدهای شما واقع­‌نگر باشند چراکه تعریف‌های غیرواقعی می­‌توانند در آینده موجب انزوای کودک شوند.

بازخوردهای سازنده و مثبت ارائه دهید

حرف‌هایی مانند «تو هیمشه خودت را در این شرایط دیوانه‌وار قرار می­‌دهی»، ممکن است باعث شوند که کودک این‌طور فکر کند که کنترلی روی رفتار خود ندارد. به جای آن به کودک بگویید: «من متوجه شدم که خیلی عصبانی بودی اما شاید بهتر بود به جای فریاد زدن و داد کشیدن با برادرت صحبت می‌کردی».

در خانه جوی مملو از عشق و امنیت ایجاد کنید

کودکانی که در خانه احساس امنیت نداشته یا به هر طریقی مورد سوءاستفاده و تجاوز قرار می‌­گیرند، به احتمال خیلی بیشتری دچار عزت نفس ناسالم خواهند شد. کودکی که دائماً در حال مشاهده مشاجره و نزاع والدین خود است، این طور احساس خواهد کرد که هیچ توانی در کنترل محیط خود ندارد.

در انتها به یاد داشته داشته باشید که در راستای اصلاح و ایجاد عزت نفس مناسب در کودک می­‌توانید از کمک متخصصان روانشناسی بالینی کودک بهره بگیرید.