چگونه خواب و رویا را تفسیر کنیم؟

به تصاویر خیالی که هنگام خواب در ذهن فرد نمایش داده می‌­شود، رویا می‌­گویند. این تصاویر گاهی روایت مشخص دارند و گاهی بدون روایت هستند.  اکثر خواب‌­ها شامل مجموعه‌­ای از تصاویر، ادراک و عواطف است و می‌­تواند دلپذیر و هیجان‌­انگیز یا کسالت‌­آور و حتی ترسناک باشد.

رویا از دیرباز در تخیل بشر وجود داشته است. از سوابق تاریخی چنین برمی‌­آید که قدیمیان آن را پیامی از طرف خدایان یا ابزاری برای پیش­بینی آینده می­‌دانستند. طی سال­‌های اخیر، رویا توجه روان­شناسان، متخصصان اعصاب، فیلسوف­‌ها و زیست­‌شناسان را به خود جلب کرده است که همگی به تحقیق روی رویا، معنا و ضرورت آن برای بشر و حیوانات مشابه ادامه می‌­دهند.

آن­چه از رویا می­‌دانیم

به­‌رغم این باور که همه­‌ی ما رویا می­‌بینیم، هنوز درحال کشف اطلاعات بیشتر درمورد چگونگی رخ دادن رویا، مدت زمان و هدف (یا اهداف) دقیق آن هستیم. البته می­‌دانیم رویا در مرحله­‌ی حرکت سریع چشم در خواب (REM) اتفاق می‌­افتد و معمولا با فعالیت بالای مغز و کمی حرکت فیزیکی (به خصوص در چشم­‌ها) همراه است. گفته می‌­شود افرادی که هیچ‌­وقت رویای خود را به خاطر نمی­‌آورند هم گه‌گاه خواب می­‌بینند اما این حقیقت که رویا هنگام خواب رخ می­‌دهد، باعث می­‌شود محققان نتوانند با قطعیت از بروز رویا مطمئن باشند.

چرا خواب می­‌بینیم؟

به باور بسیاری از محققان رویا دلیل خاصی دارد؛ اما هنوز نمی‌­دانیم هدف از رویا دقیقا چیست. برخی معتقدند رویا در یکپارچه‌­سازی خاطرات به مغز کمک می­‌کند و در یادگیری موثر است؛ دسته‌­ی دیگر باور دارند رویا به مغز اجازه می­‌دهد خطر را شبیه­‌سازی کند تا در آینده بهتر بتواند از خود محافظت کند. طبق تئوری­‌های فلسفی و روان­‌پویشی، رویا به پردازش افکار، عواطف و تجارب دشوار کمک می­‌کند تا سلامت روان­شناختی فرد هنگام بیداری افزایش یابد.

چرا همیشه رویا و خواب خود را فراموش می­‌کنم؟

فراموش کردن رویای طبیعی است. بسیاری از خواب‌­ها بلافاصله بعد از بیداری یا کمی بعدتر فراموش می­‌شوند. بعضی از محققان به خواب­‌هایی که سریعا فراموش می­‌شوند «خواب سفید» می­‌گویند. شواهد نشان می­‌دهد نزدیک به یک سوم بیداری مربوط به خواب سفید است و شاید دلیل آن، این باشد که مغز هنگام خواب حافظه را مثل حالت بیداری کدگزاری نمی‌­کند.

چطور هنگام بیداری خواب خود را به خاطر بیاورم؟

در اغلب موارد با انجام چند نکته می‌­توان خواب را به خاطر نگه داشت؛ مثلا می­‌توانید یک دفتر کنار تخت بگذارید تا بلافاصله بعد از بیدار شدن جزئیات خواب را یادداشت کنید.

هر شب چه مدت خواب می­‌بینیم؟

موسسه­‌ی ملی خواب تخمین زده است طی 8 ساعت خواب شبانه، حداقل 2 ساعت صرف خواب دیدن می­‌شود. با این­که طبق نظریات، دیدن رویا هنگام REM (که تقریبا 20 درصد از مجموع مدت زمان خواب را در بر می­‌گیرد) به اوج خود می‌­رسد، برخی شواهد نشان می‌­دهد در سایر مراحل خواب هم تا حدودی رویا می­‌بینیم. اگر شواهد بیشتری در دفاع از این نظر به دست آید، می­‌توان گفت ما همیشه (یا اکثر اوقات) خواب می‌­بینیم.

هر رویا چقدر طول می­‌کشد؟

برآورد مدت زمان هر خواب از چند ثانیه تا 45 دقیقه است. از آن­جایی­‌که طی شب چند بار خواب می­‌بینیم، احتمالا مدت زمان هر رویا متغیر است. محققان راه مشخصی برای اندازه­‌گیری زمان رویا ندارند، اما می‌­توانند براساس مراحل خواب، یادآوری رویا و علائم فیزیکی این مدت را تخمین بزنند. گفته می‌­شود اوایل شب خواب­‌ها کوتاه‌­تر هستند و طولانی‌­ترین رویا درست قبل از بیدار شدن اتفاق می­‌افتد.

آیا ممکن است طی یک شب چند بار خواب دید؟

بله، در واقع این امر بسیار شایع است. از آن­جایی‌­که بدن و مغز مراحل مختلف خواب را پشت سر می­‌گذارد، افراد رویاهای مختلفی را تجربه می‌­کنند. درست بلافاصله بعد از به خواب رفتن، رویاها کوتاه‌­تر هستند و هرچه شب پیش می­‌رود، رویا طولانی‌­تر می­‌شود و فرد در هر مرحله از خواب مدت زمان بیشتری را طی می‌­کند.

رویای شفاف چیست؟

عبارت «رویای شفاف» به خواب و رویایی اطلاق می­‌شود که فرد در آن به رویا دیدن واقف است و احساس می‌­کند که می­‌تواند اتفاقی را که در خواب می­‌افتد کنترل کند. اکثر افراد دست کم یک‌­بار در زندگی رویای شفاف را تجربه می­‌کنند و درصد کم­تری گزارش داده‌­اند که این اتفاق مرتب برایشان رخ می­‌دهد. شواهد نشان می­‌دهد برخی استراتژی­‌ها مانند تلقین به خود، احتمال دیدن رویای شفاف را بالا می­‌برد (مثلا قبل از به خواب رفتن به خود بگویید رویای شفاف خواهید دید).

درک رویاهای شایع

بسیاری از رویاها کاملا منحصر به فرد هستند، اما بعضی از موضوعات رویا، جهانی است. در واقع تحقیقات زیادی نشان داده است که موضوع رویا در افراد از موقعیت­‌های جغرافیایی، فرهنگ و گروه­‌های قومی مختلف یکسان بوده است. بعضی از موضوعات حاکی از استرس یا دل­مشغولی نسبت به فرد یا رویداد خاصی است، اما اکثر متخصصان موافقند که رویا لزوما «معنای» خاصی ندارد یا ذات واقعی فرد را نشان نمی­‌دهد. بسیاری از افراد گاهی از معنای خواب خود می‌­هراسند اما شاید اگر بدانند اغلب افراد خواب­‌های ناخوشایند یا خجالت‌­آور می‌­بینند و این خواب­‌ها غیرعادی نیست، احساس بهتری پیدا کنند.

شایع­‌ترین موضوعات خواب چیست؟

ازجمله شایع‌­ترین موضوعات رویا می­‌توان به تحت تعقیب قرار گرفتن، سقوط، رفتن به مدرسه یا انجام فعالیت جنسی اشاره کرد. سایر تحقیقات نشان می‌­دهد موضوعاتی نظیر پرواز، تلاش برای انجام یک کار پشت سر هم یا وقت گذراندن با شخصی که در دنیای واقعی فوت شده است هم در بین انسان­‌ها مشترک است.

آیا رویا معنای خاصی دارد؟

روان­شناسان و متخصصان اعصاب سال‌­ها بر سر این موضوع که آیا خواب معنای خاصی دارد یا صرفا یک سری تصاویر تصادفی است که توسط مغز سره‌م­بندی شده، بحث کرده‌­اند. برای مثال، فروید عقیده داشت رویا باعث می­‌شود درک بهتری نسبت به ضمیر ناخودآگاه به دست آوریم و سرنخ‌­هایی از عمق وجود شخص به دست می‌­دهد.

اگرچه بسیاری از محققان مدرن با نظریات او مخالفت کرده­‌اند، برخی می­‌گویند تصاویر رویا به وضعیت روحی روزانه‌­ی ما مربوط است و شاید به این معنی باشد که ذهنمان درگیر است. از طرفی، برخی متخصصان اعصاب معتقدند رویا صرفا اثر جانبی ادغام خاطرات و سایر پردازش­‌های مغز است و به جز این معنای دیگری ندارد. بسیاری از افراد مذهبی به­‌طور غریزی احساس می­‌کنند که رویا می‌­خواهد چیزی به آن‌­ها بگوید و این سوال هنوز در بسیاری از حیطه‌­های علمی قابل بحث مانده است.

چرا درمورد کار، مدرسه یا رابطه خواب استرس‌­زا می­‌بینم؟

ممکن است کسی که شدیدا راجع­‌به کار یا وضعیت شخصی مضطرب است، همان وضعیت را در خواب ببیند. بنابراین، تعجبی ندارد که برخی از محققان معتقدند یکی از مقاصد احتمالی رویا این است که در پردازش استرس و دیگر عواطف تنش‌­آور به مغز کمک کند. این خواب­‌ها معمولا روی جنبه­‌های مادی زندگی، مانند موعد تحویل پروژه، تمرکز دارند، اما کسانی که تروما یا بلاهای طبیعی (مثل زلزله یا پاندمی کووید-19) را پشت سر گذاشته‌­اند، مدام درمورد اتفاقی که برایشان افتاده خواب می­‌بینند.

در انتها…

رویا دیدن، تجربه‌ی هر شب ماست با این‌حال هم‌چنان ناشناخته است. روانشناسان و روانکاوان متعددی در این زمینه مشغول به تحقیق و پژوهش هستند تا زوایای ناشناخته زندگی شبانه ما در رویا را روشن کنند. پایه و اساس این تحقیقات بر عقاید زیگموند فروید و گوستاو یونگ بنا شده است.