پژوهش های علمی باید از چه روندی پیروی کنند؟

در مباحث علمی، غالبا مفاهیم تحقیق و روش علمی به صورت مترادف به کار برده می شوند. اگر چه بین این دو مفهوم، وجوه مشترک معنایی وجود دارد، ولی تمیز دادن این دو از هم به فهم آن ها کمک می کند. تحقیق، در مقایسه با روش علمی، روندی رسمی تر، منظم تر و قوی تر است. تحقیق با ساختار منظم تری از کنکاش توأم است که معمولا به نوعی ثبت مراحل و گزارش نتایج و دستاوردها منجر می شود. هرچند می توان روش علمی را بدون تحقیق، به کار گرفت، ولی تحقیق علمی را نمی توان بدون روش و جوهر علمی انجام داد؛ بنابراین، تحقیق، مرحله تخصصی تر از روش شناسی علمی است.

برخی از افراد در کی سطحی از تحقیق دارند و تصور می کنند پژوهشگر، فردی عجیب و درون گراست که از جمع دوستان خود گریخته و به عجایب و کیمیاگری های آزمایشگاهی خود پناه برده است و در لابه لای لوله های آزمایشگاهی به انجام کارهای اسرار آمیز خود مشغول است. در واقع، موضوع کاملا برعکس است. تحقیق به هیچ وجه یک مسئله اسرار آمیز نیست. صدها هزار نفر به صورت فردی و گروهی و در بسیاری مواقع در کارخانه ها، مدارس یا مجتمع های آموزشی و آزمایشگاه ها، به تحقیق می پردازند. اهمیت تحقیق را می توان بر اساس وقت، نیروی انسانی و مادی عظیمی که مراکز صنعتی، کشاورزی، دانشگاهی و حرفه ای در راه آن صرف می کنند، درک کرد. راز احيا و رشد فرهنگی و علمی، پژوهش است. پژوهش زنگار جهل را می زداید، حقایق را آشکار می کند و راه را برای حل مسائل و مشکلات پیچیده انسانی

 هموار می سازد دلاور، .۱۳۷۴

تحقیق را می توان به تجزیه و تحلیل و ثبت عینی و سامانمند مشاهدات کنترل شده که ممکن است به پروراندن قوانین کلی، اصول یا نظریه هایی بی انجامد و به پیش بینی و یا احتمالا به کنترل نهایی رویدادها منتج شود، تعریف کرد..

چون چنین تعریفی نسبتا انتزاعی است، ذکر خلاصه ای از مشخصات یک تحقیق به روشن کردن معنی و مفهوم تحقیق کمک می کنند.

.. 1.تحقیق به حل یک مسئله معطوف است. هدف نهایی تحقیق پیدا کردن روابط علیت میان متغیرهاست

، هرچند پژوهشگران اغلب به دلیل کمبود شواهد کافی برای ایجاد یک رابطه علت و معلولی، ناگزیر به کشف یک رابطه سیستماتیک که می تواند مفید واقع شود، می پردازنده

۲. تحقیق بر پروراندن قوانین کلی، اصول، یا نظریه هایی تأکید می کند که برای پیش بینی رویدادهای آینده مفیدند، تحقیق معمولا از موضوع ها، گروه ها با موقعیت های خاص بررسی شده فراتر می رود و خصائص جامعه موردنظر را از روی نمونه مشاهده شده استنباط می کند. تحقیق به مراتب بالاتر از بازیابی اطلاعات و یا جمع آوری ساده اطلاعات است.

٣. تحقیق بر آزمایش های قابل مشاهده و یا شواهد تجربی مبتنی است. بعضی سؤالات جالب وجود دارند که نمی توان آن ها را موضوع تحقیق قرار داد، زیرا قابل مشاهده نیستند. تحقیق امور الهامی و جزمی را به عنوان روش های استقرار دانش نمی پذیرد. فقط اموری را می پذیرد که از راه مشاهده قابل اثبات باشند.

۴. تحقيق مستلزم مشاهده و توصیف دقیق است. محقق ابزارهای اندازه گیری کمی و دقیق ترین شکل توصیف را به کار می برد. هنگامی که این امر ممکن یا مناسب نباشد، توصیف های کیفی و یا غیر کمی را در مشاهدات به کار می بندد. پژوهشگران روش های معتبر جمع آوری اطلاعات را انتخاب یا برنامه ریزی می کنند و هرگاه امکان داشته باشد، وسایل و ابزارهای مکانیکی یا الکترونیکی و یا وسایل سنجش روانی را برای تصحیح یا تأیید مشاهده، توصیف و تحلیل داده ها به کار می برند.

 ۵. تحقيق مستلزم جمع آوری داده های جدید با دست اول و یا کاربرد داده های موجود برای هدف های جدید است.

۶ تحقیق به تخصص نیاز دارد. محقق می داند که درباره مسئله موردنظر چه مطالبی شناخته شده است و دیگران آن را چگونه کشف کرده اند. ادبیات مربوط را با دقت پیدا کرده است، اصطلاحات و مفاهیم آن را می داند و مهارت های فنی لازم را برای فهمیدن و تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده است

۷.محقق تلاش می کند تا منطقی و عینی باشد و برای معتبر کردن روش های خود، داده های جمع آوری شده و نتایج به دست آمده ی تمامی آزمون های ممکن را به کار می برد. محقق می کوشد تا تعصب های شخصی را کنار بگذارد. برای اثبات عقیده ای که بار عاطفی دارد و تلقین آن به دیگران، هیچ کوششی نمی کند. تأکید وی بیشتر بر آزمایش فرضیه است تا اثبات آن. هرچند عینیت مطلق همان قدر فریبنده است که ذهنیت تام، اما محقق سعی می کند تا هنگام تحلیل داده ها تعصب و عواطف شخصی خود را دخالت ندهد.

۸. تحقيق مستلزم جستجو برای یافتن پاسخ مسائل حل نشده است. هدف تحقیق، کنار زدن دیوارهای نادانی است. بکر و اصیل بودن از خصائص یک طرح تحقیقی خوب به شمار می رود.

۹. از خصائص تحقیق، به کار بستن شکیبایی و نداشتن شتاب در کار است. چشم انداز نتایج تحقیق به ندرت روشن است و محقق در همان حال که برای یافتن پاسخ پرسش های دشوار تلاش می کند، باید منتظر ناامیدی ها و سرماخوردگی ها نیز باشد.

۱۰. تحقیق، با دقت، ثبت و گزارش می شود. هر یک از اصطلاحات مهم، تعریف شده و عوامل محدود کننده ی آن مشخص می شوند. روش کار به تفصیل تشریح، اسناد و منابع به دقت معرفی، نتایج به طور عینی ثبت، می شوند و نتیجه گیری های نهایی با دقت و احتیاط محققانه و با توجه به محدودیت ها ارائه می گردند. گزارشی کتبی و داده های همراه آن برای بررسی در دسترس همکاران و دیگر محققان قرار می گیرد. هر محقق صلاحيت داری برای تجزیه و تحلیل، ارزشیابی و یا وارسی مجدد تحقیق، اطلاعات لازم را در اختیار خواهد داشت.

۱۱. تحقیق گاهی شهامت لازم دارد. معیارهای دقیق تحقیق علمی با بررسی ویژگی های فوق آشکار می شود. کسی که دست اندرکار تحقیق است، باید فردی اندیشمند، خلاق و صادق باشد وساعت های متمادی و پرزحمتی را در راه جستجوی حقیقت صرف کند؛ اما باید دانست که محققان نیز انسان اند. آرمان هایی که گفته شد، شاید هرگز به طور کامل تحقق نیابد. این ها نیز، همانند حقیقت، هدف هایی هستند که باید برای رسیدن به آن ها تلاش کرد، اما همه محققان به تمامی آن ها نمی رسند (جان بست، ترجمه پاشا شریفی و طالقانی، ۱۳۶۷).