اصول قراردادی پژوهش علمی

مراحل انجام تحقیق در حالی که دائما در حال تغییر و اصلاح است، به طور قراردادی دارای اصولی مستحکم است. این اصول عبارت اند از:

الف) نظام یافتگی ب) منطقی بودن ج) ساده سازی د) قابلیت بازسازی 5) خلق سؤالات جدید

الف) نظام یافتگی

 نظام یافتگی یعنی داشتن نظم و یک روز برنامه ریزی شده برای تحقیق.

 برای یک تحقیق بایستی برنامه ای گام به گام از پیش تعیین شده در نظر گرفته شود. هر پدیده ای در عالم هستی طبق نظم خاصی وجود دارد و برای یافتن حقایق پدیده های هستی بایستی این نظم را شناخت و در مراحل شناسایی آن نیز بر طبق نظم پیش رفت.

 این مشاهده سازمان یافته در علوم مختلف دارای اشکال متفاوت است.

 مثلا در تحقیقات علوم تجربی ممکن است بررسی پدیده ای از طریق آزمایش های منظم و سازمان یافته در یک آزمایشگاه انجام گیرد.

 ولی در تحقیقات علوم اجتماعی این عمل با مصاحبه با تعداد زیادی از مردم صورت پذیرد و در نهایت در هر حالت نتیجه قانون کلی یا عمومی ای است که حاکم بر کلیه نمونه ها بوده و در اثبات یا کشف راز آن پدیده ها کمک می کند.

بنابراین برای اثبات فرضیه اولیه و یا تصدیق یا رد آن نیاز به آزمون ها و مشاهدات سازمان یافته و منظم داریم.

ب) منطقی بودن

 منطقی بودن یعنی مبتنی بر عقل و منطق بودن در مراحل مختلف تحقیق.

منطق نقشی اساسی در تدوین پرسش اولیه یا انتخاب روش و یا تفسیر نتایج و بخصوص نتیجه گیری ها و احکام کلی نهائی ارائه شده در یک رساله دارد.

 یک محقق هرگز نمی تواند بدون بررسی و ارزیابی منطقی عقاید خود و دیگران در هیچ تحقیقی پیشرفت کند.

 در مجموع می توان گفت یک محقق باید منطقی فکر کند، کلمات را به صورت منطقی بکار گیرد و فعالیتهای تحقیقاتی خود را بر طبق منطق انجام دهد و در نهایت به یک نتیجه گیری منطقی برسد.

ج) آماده سازی

 آماده سازی یعنی تسهیل مطالب برای درک بهتر پدیده ها و مشاهدات مختلف. (پیچیده نکردن مسئله) برای این منظور وقتی یک محقق به بررسی پدیده ای خاص می پردازد با عوامل مؤثر زیادی در آن زمینه روبرو می گردد که امکان مطالعه و ارائه همه آنها وجود ندارد. بنابراین محقق مجبور به ساده سازی و صرف نظر از برخی عوامل است. این کار را محقق می تواند با مطالعه کارهای قبلی محققان و با کمک نتایج کارهای آنها انجام دهد. یعنی تأثیر برخی از عوامل را فرض نماید.

یا اینکه برای ساده سازی مطلب، مطالعه برخی از عوامل را به تحقیق بعدی و دیگری موکول نماید. با این روش یک پژوهش در طرح دچار سردرگمی نمیشود و قادر خواهد بود شواهد را بانظم بررسی نماید و نهایتا به پاسخ های منطقی و قابل درک برسد.

در واقع در هنگام ساده سازی پژوهش، محقق به امکانات و وقت خود بسیار توجه دارد و طرح پیشنهادی خود را بر اساس این پارامترها تعریف و ارائه می نماید و درنتیجه گیری نهایی نیز منسجم، قابل فهم و عاری از عبارتهای گسسته است و در واقع با پانچی ساده به سؤال اولیه راه تحقیق را برای سایر محققان پس از خود هموار می سازد.

د) قابلیت بازسازی

 قابلیت بازسازی یعنی امکان و برقراری شرایطی که بتوان مراحل یک تحقیق و نتایج آن را بار دیگر تجربه کرد و نتایج حاصله را رد و یا تائید نمود و یا به نکات جدیدتری پی برد.

 مثل وقتی که یک تحقیق را با همان مقاصد و با همان روش در یک کشوری انجام میدهند و عینا در جای دیگری امتحان می گردد و نتایج حاصله را رد یا تأیید می کند و حتی ممکن است روش های مختلف بکار برد و نتایج مشابه به دست آورد.

 در واقع بازسازی تحقیق به عنوان فن متغیر سازی مطرح است و اهمیت بسیار زیادی دارد.

 شاید برخی از افراد از ضروری بودن تحقیقات تکراری متعجب شوند زیرا همواره تصور می کنند که تحقیق باید یک کار کاملا جدید باشد اما اگر فرض نو بودن تحقیق را اساسی بدانیم و هر محقق کار جدیدی را انجام دهد آنگاه امکان تأیید یا مرور کردن کارهای گذشتگان فراهم نمی آید و همچنین صحت و اعتبار یافته های قبلی در شرایط و مکان های مختلف امکان پذیر نمی گردد؛ اما برای آنکه نو بودن نیز حتما منظور گردد، می توان قسمتهایی نو درکار تحقیق ایجاد کرد.

 محققان جهت بازسازی تحقیق باید دسترسی به اطلاعات جزئی، دقیق و معتبرتر از تحقیق قبلی داشته باشند بنابراین بسیار مهم است که محققان جزئیات کار تحقیقی خود را با دقت گزارش کنند.

 در غیر این صورت اختلاف یافته های پروژه های تحقیقی مشابه که در نقاط و زمان های مختلف انجام شده اند، قابل توجیه نخواهد بود.

 محققی که جزئیات کار خود را گزارش نمی کند در واقع امکان تأیید یافته های خود را به دیگران نمی دهد بنابراین نظراتش هرگز تأیید نمی شود.