نقاشی کودک و نوجوان

برای والدین ، مربیان و روانشناسان نقاشی کودک یک پیام است. آنچه را که کودک نمی تواند از طریق گفتار به بزرگسالان منتقل کند از طریق نقاشی ابراز می کند. بررسی و درک زبان نقاشی یک کودک اطلاعات مفید و مطالب ناگفته بسیاری را برای متخصصینی که در تلاش برای درک جهان کودک هستند، فراهم می کند.

در آخرین دهه های قرن گذشته، تلاش متخصصین در این زمینه آغاز شد، و بسیاری از قوانین تفسیر نقاشی از خط شناسی برگرفته شده است.

خطوطی که کودک در نقاشی استفاده می کند، انعکاسی از دنیای هیجانی ، عاطفی اوست و نقاشی به تنهایی آینه ای است از جهان درونی کودک که به موازات بزرگ شدن کودک ،تغییر و تحول هشیاری او از دنیای اطرافش را انعکاس می دهد.

برای درک بهتر اطلاعات فراهم شده از نقاشی ، ابتدا می بایستی فرآیند رشد و تحول کودک و به تبع آن تاثیر این رشد بر خط و نقاشی را بررسی کنیم . از حدود یازده ماهگی مقارن با زمانی که کودک به راه می افتد و حفظ تعادل می کند. کودک بدون قصد خاص لکه ها و خطوطی را در فضای اطراف خود به وجود می آورد او کار را به خاطر لذتی که دارد انجام می دهد همان میل به کثیف کردن.

تحقیقات در مورد فعالیتهای روزمره کودکان مشخص نموده است نقاشی در حدود 18 ماهگی در مجموعه رفتارهای کودک ظاهر می شود منتها با خطوط ناپخته و اولیه که اغلب ترسیم خطوط انحناداری است که از مرکز شروع شده و به بخشی از فضا ادامه می یابد.

این خطوط اغلب به صورت مارپیچ و حلزونی هستند و بدون اینکه قلم از کاغذ برداشته شوند کشیده می شود و به همین دلیل راحت تر کشیده می شوند. کشیدن خطوط زاویه دار که لازم است قلم از کاغذ برداشته شود سخت تر است و در این مرحل نیز نتیجه کشیدن برای کودک مهم نیست بلکه خود فعالیت کشیدن جالب و دوست داشتنی است در حدود دو سالگی است که کودک می تواند قلم را از کاغذ برداشته و نقاشی های او شامل هم خطوط منحنی و هم خطوط شکسته است .

نقاشی کودک و نوجوان

در حدود دو نیم سالگی کودک می تواند خطوط افقی و عمودی ، نقطه چین و دایره را ترسیم کند و پژوهش ها نشان داده است که در سومین سال زندگی کودک است که خطوط تقلیدی که از مرحله خط خطی کردن بالاتر است شروع می شود. تقریبا در سه سالگی است که کودکان سرتاسر جهان ، کشیدن آدمک را آغاز می کنند ،همان آدمک ابتدایی که والدین آموزش می دهند با یک دایره مرکزی و چند خط متصل که مشهور به آدمک وزغ گونه است ، این آدمک در ابتدا به دلیل تقلید از بزرگسالان چندان دارای دگرگونی یا ویژگی خاص نیست اما بعدها با بزرگتر شدن کودک دگرگونی ها و ویژگی های منحصر به فردی پیدا می کند که قابل تفسیر ا ست. در واقع با بزگتر شدن کودک و تجربه های او درباره اندام های بدن و دنیای پیرامونش است که آدمک ابتدایی او تحول پیدا می کند و دارای ویژگی های منحصر به فردی می گردد.

در حدود 4 سالگی کودک می تواند با دقت و برای مدت زمان طولانی تری به نقاشی بپردازد و اغلب کودکان در این سنین به توضیح  شفاهی آنچه که کشیده اند تمایل دارند. در این سنین نقاشی کودکان فاقد جزئیات مهم است و هر چه برای کودک اهمیت زیادی داشته بادش آن را بزرگتر و مهم تر می کشد.

در حدود 5 سالگی کودکان در نقاشی های خود می توانند از اشکال هندسی برای دادن ریخت به تجسم های خود استفاده کنند. در این سن بدون توجه به الگوها، آنچه در پیرامون کودک از نظر او دارای اهمیت است کشیده می شود. از این سن تا حدود یازده سالگی فقط گامهایی در جهت بهتر و کامل کردن نقاشی برداشته می شود.

از آزمونهای نقاشی می تواند به « تست ترسیم یک شخص» ، «ترسین یک منظومه خانوادگی» ، «تست درخت» ، «تست خانه، درخت، شخص » نام برد. تست نقاشی دو کاربرد دارند: یکی می توان میزان تحول یافتگی یا به عبارت دیگر سن عقلی را در کودکان مورد بررسی قرار داد که این نوع ارزیابی امروزه کمترین کاربرد را دارد زیرا برای ارزیابی هوش ابزارهای قوی تری وجود دارد . اما کاربرد دوم می توان در جهت بررسی عواطف به کار بست که در این مورد نقاشی کودک یکی از ابزار های قدرتمند در مسائل کودک و کشف دنیای عاطفی – هیجانی کودک در ارتباط با افراد اصلی زندگی اش می باشد.

در اینجا با نگاهی گذرا به بررسی نقاشی آدمک یک پردازیم، در واقع مسئله این است که آدمک کشیده شده توسط کودک نشان دهنده چیست؟ از نظر عده ای از پژوهشگران معرف خود شخص کودک است از دیگاه عده ای دیگر، معرف فردی است که بیشتر از همه مورد توجه کودک است. در واقع وقتی از کودک خواسته می شود که نقاشی آدمکی را بکشد. معمولا تصویری را که از خودش  دارد فرافکنی می کند اما گاهی هم نقاشی او معرف کسی است که در مقایسه با سایرین مورد علاقه یا نفرت اوست مثلا یکی از والدینش یا پدربزرگ مادربزرگ یا معلم مدرسه و … . اما جالب  آن است که حتی هنگامی که شخص دیگری را می کشد بازهم فرافکنی خود را در آن ترسیم نشان یم دهد که قابل بررسی است. اما عموما پژوهشگران معتقداند وقتی که از کودک می خواهیم آدمکی را بکشید خودش را می کشد و به عبارتی به بیان خویشتن در رابطه با محیطش می پردازد.

از نظر پژوهشگران اگر قرار است آدمک وزغ گونه تحول پیدا کند و دگرگون شود این تحول و دگرگونی در خلاء اتفاق نمی افتد بلگه در ارتباط با محیط و از طریق حرکات، احساسات و افکار یک فرد خاص متحول می شود. برای مثال ممکن است ملینا در 3 سالگی مثل همه بچه های دنیا آدم وزغ گونه بکشد اما در حدود 5/4 سالگی آدمک که می کشد موها و گل سر او را بسیار مشخص و رنگ شده و بزرگ بکشد . ملینا خودش و مادرش موهای مجعد زیبا و خوش رنگی دارند ، ملینا همیشه برای موهای خاصش مورد توجه و تحسین بوده است این همان اثر خود در ارتباط با محیط است که در نقاشی ابراز می شود.

عده ای دیگر از پژوهشگران معتقد اند نقاشی کودک یا خود اوست یا نشان دهنده چیزی است که می خواهد باشد یا تصویر چیزی که نمی خواهد باشد . بنابر این همینشه در تعبیر و تفسیر آزمونها ی فرافکن بایستی مصاحبه ها و تاریخچه ها را مد نظر داشت. ملینا با توجه به موهای زیبا و تاریخچه ای که دارد چنین تفسیری از نقاشی اش برداشت می شود حال آنکه اگر چنین نقاشی را کودکی سرطانی که شیمی درمانی می کند ، بکشد نشان دهنده تاسف و اندوه او از دست دادن موهایش و آرزوی عمیق او برای داشتن موهای زیبا است.

لذا در تعبیر و تفسیر این چنین آزمونهای فردی با درجه علمی بالا و تجربه کافی قابل اعتماد است.