راه‌های مقابله با شب ادراری در کودکان

بی اختیاری کنشی ادرار یا واژه رایج شب ادراری یکی از اختلالات شایع در کودکان است که به دفع مکرر ارادی یا غیرعمدی ادرار در لباس یا بستر، روز یا شب در کودکانی که باید از نظر سنی به طور طبیعی کنترل مثانه را به دست آورده باشند و همچنین در غیاب نابهنجاری‌های جسمی مشخص اطلاق می‌شود (بهرمن، ۲۰۰۷). اکثر کودکان تا حدود ۵ سالگی کنترل ادرار روزانه و شبانه منظمی را کسب می‌کنند، بنابراین بهترین سن جهت مطرح کردن تشخیص شب‌ادراری، ۵ سالگی است (گلدر و همکاران، ۲۰۰۲). بی‌اختیاری شبانه ادرار را به دو دسته بی‌اختیاری شبانه اولیه و ثانویه تقسیم‌بندی می‌کنند. در بی‌اختیاری شبانه اولیه، کودک هیچ گاه برای شش ماه پیاپی کنترل ادرار خود را نداشته است و در نوع ثانویه کودک اختیار ادراری را داشته است ولی مجدداً دچار بی‌اختیاری شده است (ماکاری، ۲۰۰۶).

تشخیص شب‌ادراری زمانی مطرح می‌شود که کودک حداقل ۲ بار در هفته برای ۳ ماه متوالی لباس یا تختخواب خود را خیس کند یا اینکه خیس کردن تختخواب به شکل یک نگرانی و ناراحتی که به لحاظ کلینیکی بااهمیت است، در حیطه زندگی طفل جلوه نماید (ویلسون و همکاران، ۲۰۰۹).

شیوع شب ادراری در پسرها دو برابر دخترها است، در ۵ سالگی حدود ۷ درصد پسرها و ۳ درصد دخترها مبتلا به شب‌ادراری هستند و با افزایش سن، شیوع آن کمتر می‌شود به طوری که در ۱۰ سالگی این وضع بین ۳ درصد از دخترها و ۲درصد از پسرها شایع است و در ۱۸ سالگی تنها یک درصد از پسرها و کمتر از یک درصد دخترها به شب ادراری مبتلا هستند. در موارد استرس خانوادگی مستمر شب ادراری نیز شدت بیشتری پیدا می‌کند (به نقل از قهرمانی، ۲۰۰۸)، پس می‌توان بیان داشت که یکی از عوامل مؤثر در شب ادراری کودک وجود استرس و فشار روانی است.

 اثرات شب‌ادراری بر خانواده و کودک

بی‌اختیاری ادراری می‌تواند خانواده‌ها را با تنش روحی جدی روبرو کند و مایه ناراحتی عمده کودکان و نوجوانان شود. والدین اغلب احساس نگرانی آمیخته با عصبانیت و آزردگی پیدا می‌کنند. شاید والدین فکر کنند که ادرار از تنبلی ناشی می‌شود یا به عمد انجام می‌گیرد یا فکر کنند آنها مورد سرزنش قرار می‌گیرند. عدم شناخت می‌تواند باعث شود که آنها از دست این کودکان عصبانی شوند، آنها را تنبیه، طرد یا تحقیر کنند. این رفتار می‌تواند به احساس اضطراب یا گناهکاری در کودکان منجر شود و آنها را ناراحت و آشفته کند (اتکینسون، ۲۰۰۸).

شب‌ادراری می‌تواند مشکلات رفتاری، روانی و اجتماعی همانند کاهش عزت نفس، احساس شرمساری، خودکم‌بینی و پرخاشگری را به دنبال داشته باشد و عملکرد تحصیلی را تحت تأثیر قرار دهد (بروکس، ۲۰۰۳). احتمال دارد بدن کودکان دانه‌های پوستی بزند یا کودکان درد و سوزش داشته باشند و همواره بوی بد بدهند که موجب طرد اجتماعی آنها شود مگر اینکه اقدامات بهداشتی انجام گیرد (اتکینسون و همکاران، ۲۰۰۸).

علت‌های ایجاد یا تشدید شب‌ادراری در کودکان

میزان این اختلال به محدودیت‌های اعمال شده بر فعالیت‌های اجتماعی آنها، تأثیر بر عزت نفس آنها، شدت طرد شدن آنها از طرف همسالان، والدین و مراقبان بستگی دارد (اتکینسون و همکاران، ۲۰۰۸).

علت‌های مختلفی برای ایجاد بی‌اختیاری کنشی ادراری مطرح است. هم علل جسمی و هم علل عاطفی در ایجاد یا تشدید این اختلال دخالت دارند.

علت‌های عاطفی:

۱. عوامل روانی هیجانی و فشار روانی در خانواده

۲. وقایع بسیار آسیب‌زا و فروپاشی خانواده به دلیل طلاق یا مرگ والدین

۳. تولد فرزند جدید

۴. شروع مدرسه

۵. اختلالات روانی والدین مانند افسردگی مادر

۶. تنبیه بدنی کودک

۷. اضطراب و ترس کودک

می‌توان نتیجه گرفت که شب‌ادراری تحت تأثیر شرایط محیط پیرامون است (کواتس، ۲۰۰۸). بر اساس تئوری سیستم‌ها (که به بررسی تأثیر و نقش هر یک از اعضای خانواده بر سایر اعضا و کل خانواده می‌پردازد)، هر عاملی یکی از اعضای خانواده را تحت تأثیر قرار دهد، بر دیگر اعضای خانواده نیز تأثیر می‌گذارد. در این راستا سلامت روانی خانواده برای ایجاد سلامت روانی در فرزندان نقش زیادی دارد. وجود والدین با شایستگی ناکامل، اشکال در دلبستگی و اینکه تمایل به صمیمیت در کودک به علت قطع مراقبت مادر به هر دلیل ارضانشده باقی بماند، باعث می‌شود کودک برای جلب توجه، رفتارهای جسمی‌سازی خوشایند اولیه از جمله شب‌ادراری را در پیش گیرد (استین، ۲۰۰۸).

 علت‌های جسمانی:

علل متعددی همانند کاهش ظرفیت مثانه، اختلالات خواب، عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی، تأخیر رشدی، عفونت دستگاه ادراری، ترشح غیرطبیعی هورمون آنتی‌دیورتیک، عفونت‌های مکرر دستگاه تنفسی فوقانی، لوزه سوم، تنفس دهانی عادتی، خرخر شبانه و… می تواند موجب شب ادراری شود (زیوکوویچ، ۲۰۱۲).

راهکارهای کاهش شب‌ادراری در کودکان

۱. جلوگیری از مصرف مایعات دو الی سه ساعت قبل از خواب (به صورت محترمانه و توأم با محبت)

۲. کاهش فشار روانی بر کودک از طریق برطرف کردن مشکلات عاطفی و هیجانی و آشفتگی در خانواده

۳. فرستادن کودک به توالت قبل از خواب و خالی کردن مثانه

۴. استفاده از زنگ هشداردهنده (قابل خرید از داروخانه‌ها): در کودکی که تختخوابش را خيس مي‌کند، بايد راه عصبی مغز به مثانه تقويت شود. زنگ‌های هشداردهنده برای تقويت اين مکانيسم به کار می‌روند. يک گيرنده رطوبت، بلافاصله پس از شروع ادرار کردن کودک، در تختخواب او فعال می‌شود و زنگ را به صدا درمی‌آورد. برخی از اين زنگ‌ها لرزشی هستند که برای کودکان دچار مشکلات شنوايی يا آنهايی که به همراه سايرين در يک اتاق می‌خوابند، به کار می‌روند. هنگامی که کودک بيدار می‌شود و به سمت توالت می‌رود، اين زنگ هشداردهنده عضلات سقف لگن را تحريک و منقبض می‌کند. در نتيجه، جلوی خروج بيشتر ادرار گرفته می‌شود. به تدريج کودک می‌آموزد که پيش از به صدا درآمدن زنگ از خواب بيدار شود يا تمام شب را بدون نياز به ادرار کردن به خواب رود. به اين ترتيب، مشکل شب‌ادراری حل می‌شود.

لازم به ذکر است در درمان شب‌ادراری کودکان مراجعه به پزشک ضروری است. زیرا این اختلال بایستی به صورت تخصصی و دقیق علت‌یابی و درمان شود و عموماً درمان‌های دارویی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد که بسیار مؤثر است.